یکی از مسائل مهم و چالش برانگیزی که این روزها در صنایع غذایی جهان و محافل علمی و پزشکی مطرح است و به طور پیوسته مقالات، پایان نامه‌ها و تحقیقات میدانی و بالینی متعددی درباره آن صورت می‌گیرد، اثرات مثبت درمانی و پیشگیری پروبیوتیک‌ها و اهمیت ال‌کازئی در این میان است.
تقریبا تمام تحقیقات جاری و انجام شده نشان می‌دهند که محصولات لبنی غنی شده با پروبیوتیک‌ها و بویژه ال‌کازئی یکی از بهترین و کاربردی‌ترین روش‌های دستیابی جوامع به ایمنی پایدار در مقابل بیماری‌های با منشاء ویروسی و میکروبی بخصوص در دو دستگاه گوارشی و تنفسی است.
جوامع پزشکی و کارشناسان صنایع غذایی به کرات در محافل، رویدادها، سمینار‌ها و بولتن‌های پزشکی بر این نکته تاکید کرده اند که در اثرات مثبت مصرف گروه صنایع غذایی لبنی (بویژه آن دسته از محصولاتی که به وسیله تکنولوژی جدید، با پروبیوتیک‌ها غنی می‌شوند)، هیچ تردیدی نیست.
همه این عوامل باعث شده است که در سال‌های اخیر سیاستگذاری سازمان‌های بهداشتی جهان و مدیریت‌های بهداشتی کشورهای مختلف به سمت ترویج و توسعه این محصولات از دو منظر تولید حداکثری و مصرف حداکثری در جامعه برای دستیابی به ایمنی جمعی و افزایش سطح باکتری‌های پروبیوتیک در بدن شهروندان حرکت نماید.
در کشور ما نیز، مدتی است روند توسعه تولید، فرهنگ سازی، تجاری سازی و ایجاد بسترهای علمی و تکنولوژیک در راستای توسعه محصولات پروبیوتیک با همکاری محافل دانشگاهی، (بیشتر توسط بخش خصوصی) شروع شده و موفقیت‌های خوبی از سوی برند‌های پیشرو مانند صنایع غذایی کاله به دست آمده است. نتیجه این دستاوردها هم اکنون به صورت گسترده و در قالب محصولاتی موثر (مثلا ماست پروبیوتیک) در بازار وجود دارد.
کدام محصولات سرشار از پروبیوتیک و ال‌کازئی هستند؟
ماست پروبیوتیک کاله، ماست و دوغ کفیر ناری کاله، از جمله محصولاتی هستند که در صف اول منابع قابل دسترس برای پروبیوتیک‌های مفید مانند ال‌کازئی L-Casei هستند. برای مثال دوغ به عنوان یک نوشیدنی تخمیری که یکی از رایج ترین نوشابه‌های موجود در ایران است، مدتی است در کنار ماست غنی شده با پروبیوتیک نقش عمده ای را در زمینه سلامت مردم برعهده گرفته است.
ال‌کازئی دقیقا چیست و منشاء آن کجاست؟
لاکتوباسیلوس کازئی Lactobacillus casei با توجه به خصوصیات، مورفولوژی و فوایدی که دارد، یکی از مهمترین کشفیات علمی بشر به شمار می‌رود.
این باکتری مفید که انقلابی در صنایع غذایی و روش های درمانی و پیشگیری به وجود آورد و توضیح دهنده بسیاری از ناشناخته‌ها در حوزه سلامت و ایمنی بدن بود، از زیرمجموعه‌های طیف باکتری‌های اسید لاکتیک به شمار می‌رود.
این باکتری جنجالی در سال ۱۹۰۰ میلادی توسط یک زیست شناس اوکراینی به نام ایلیا ایلیچ مچنیکف Mechnikov که دانشمند پژوهش‌های میکروبی و مورفولوژیک بود، کشف و به جامعه علمی معرفی شد.
الی مچنیکف که در سال ۱۸۴۵ به دنیا آمده و در سال ۱۹۱۶ بدرود حیات گفت، از پژوهشگران انستیتو پاستور پاریس بود که بعدها شعبه ای از آن هم در تهران فعالیت می‌کرد. این دانشمند، پژوهش‌های جامعی درباره ایمنی سلولی در این موسسه انجام داد که نتیجه فعالیت‌های وی در سال ۱۹۰۸ به دریافت جایزه نوبل برای او منجر شد.
ال‌کازئی که یکی از ترکیب‌هایی است که ماست پروبیوتیک کاله و برخی از برند‌های دیگر به وسیله آن غنی سازی شده، در واقع نوعی باکتری اسید لاکتیکی است که نقش بسیار مهمی در میکروارگانیسم روده بر عهده دارد.
مچنیکف در تحقیقاتی که منجر به کشف این باکتری شد، به تفصیل درباره نقش این باکتری در فرایند هضم روده توضیحاتی ارائه داده و این عامل ناشناخته را به دنیای علم و صنعت تغذیه معرفی کرد.
نزاع خیر و شر در دستگاه تنفسی و گوارشی
تحقیقات نشان داده است که عمده ترین مرکز تمرکز میکروارگانیسم متشکل از باکتری‌های خوب و بد در وهله اول در دستگاه گوارشی و سپس در دستگاه تنفسی، مخاط دهان، پوست و برخی از مراکز دیگر بدن است.
بنابراین بعد از دستگاه گوارشی، سیستم تنفسی بدن مهمترین بخش بدن است که به وسیله کاهش یا ازدیاد پروبیوتیک‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. اگرچه طیف تازه ای از مطالعات اصلی در این زمینه به خاطر همه گیری کرونا، اخیرا آغاز شده و ممکن است نتایج دقیق آن سالها بعد منتشر شود؛ اما اصل کلی که دانشمندان روی آن تاکید می‌کنند این است که برای مقابله با بیماری‌های دستگاه تنفسی مانند بیماری‌های دستگاه گوارشی تقویت سیستم ایمنی بدن یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای عملکردی است.
سیستم ایمنی بدن نیز براساس تقویت میکروارگانیسم‌های موجود در لبنیات غنی شده با پروبیوتیک‌ها، بخصوص ال‌کازئی تقویت می‌شود که ماست پروبیوتیک کاله و دوغ کفیر یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی در دسترس است که اتفاقا قیمت مناسبی هم دارد و لزومی به تحمیل هزینه های سنگین درمان و پیشگیری بر خانواده ها وجود ندارد.
نگاهی به تاریخچه پروبیوتیک‌ها
نکته جالب این است که توجه بشر به پروبیوتیک‌ها قبل از آنتی بیوتیک‌ها صورت گرفته است. اصطلاح پروبیوتیک برای اولین بار در سال ۱۹۵۳ در ادبیات علمی جهان مطرح شد درحالی که مچنیکف کاشف ال‌کازئی (یکی از اصلی‌ترین انواع پروبیوتیک) در سال ۱۹۱۶ از دنیا رفت و محافل علمی دنیا در سال‌های بعد به تکمیل تحقیقات وی پرداخته و از اهمیت و کارکرد بیشتر ال‌کازئی و سایر پروبیوتیک‌ها پرده برداشتند.
اولین مشاهده‌های این دانشمند روسی متولد اوکراین درباره خاصیت‌های سلامت بخش باکتری‌های مفید از جمله ال‌کازئی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد.
او در این زمان بود که اعلام کرد امکان اصلاح فلور میکروبی روده و تقویت میکروارگانیسم‌های مفید در مقابله با میکروارگانیسم مضر به وسیله مواد غذایی امکان پذیر است.
در حقیقت محصولات متنوعی مانند ماست پروبیوتیک که امروز ما می‌توانیم در قفسه‌های فروشگاهی پیدا کرده و با مصرف آن به کمک سیستم ایمنی بدن برویم در واقع نتیجه غایی آن ایده اولیه است.
طبیعی است که تاریخ ۱۰۰ ساله ای که در پشت صحنه تحقیقات مربوط به پروبوتیک‌ها قرار دارد، بسیار گسترده است. برای مثال بعد از مرگ مچنیکف ادامه تحقیقات او در ایالات متحده پی گیری شد و تعداد دیگری از پروبوتیک‌ها و سایر فعالان اثرگذار در میکروارگانیسم بدن کشف شد.
در سال ۱۹۸۹ دانشمندی به نام ری فولر تعریف جامعی از پروبیوتیک‌ها را به جامعه علمی ارائه کرد که مورد استقبال قرار گرفت. تعریف او این بود: «یک مکمل غذایی میکروبی زنده که می‌تواند با بهبود توازن میکروبی روده و تقویت بخش مفید آن تاثیر بسیار خوبی در میزبان و سلامتی آن (یعنی بدن انسان) برجای بگذارد.»
نتایج پیشرفته این تحقیقات در دهه‌های اخیر تکمیل شد و تحقیقات گسترده ای در زمینه نحوه اثر بخشی این درمان طبیعی بر بدن انسان صورت گرفت.
در طول همه گیری کرونا یک بار دیگر جامعه علمی با توجه به عدم اثرگذاری آنتی بیوتیک‌ها بر درمان کرونا به مساله پروبیوتیک‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن با استفاده از رژیم غذایی پروبیوتیک توجه کردند که در بالا به اختصار به آن اشاره شد.
همچنین تحقیقات چند دهه گذشته، گونه‌های دیگری از باکتری‌های طیف اسید لاکتیک روده ای (که همگی اثرات سلامت بخش ثابت شده ای دارند) را معرفی کردند که از آن جمله می‌توان از پروبیوتیک‌هایی مانند لاکتوباسیلوس رامنوسوس، لاکتوباسیلوس جانسونی ئی در کنار لاکتوباسیلوس کازئی یا همان ال‌کازئی نام برد که این گزارش درباره آن بود.
منابع:
https://fa.warbletoncouncil.org/
http://ispff.com/en
Iranian Society of Probiotics and Functional Foods
تقریبا تمام تحقیقات جاری و انجام شده نشان می‌دهند که محصولات لبنی غنی شده با پروبیوتیک‌ها و بویژه ال‌کازئی یکی از بهترین و کاربردی‌ترین روش‌های دستیابی جوامع به ایمنی پایدار در مقابل بیماری‌های با منشاء ویروسی و میکروبی بخصوص در دو دستگاه گوارشی و تنفسی است.
جوامع پزشکی و کارشناسان صنایع غذایی به کرات در محافل، رویدادها، سمینار‌ها و بولتن‌های پزشکی بر این نکته تاکید کرده اند که در اثرات مثبت مصرف گروه صنایع غذایی لبنی (بویژه آن دسته از محصولاتی که به وسیله تکنولوژی جدید، با پروبیوتیک‌ها غنی می‌شوند)، هیچ تردیدی نیست.
همه این عوامل باعث شده است که در سال‌های اخیر سیاستگذاری سازمان‌های بهداشتی جهان و مدیریت‌های بهداشتی کشورهای مختلف به سمت ترویج و توسعه این محصولات از دو منظر تولید حداکثری و مصرف حداکثری در جامعه برای دستیابی به ایمنی جمعی و افزایش سطح باکتری‌های پروبیوتیک در بدن شهروندان حرکت نماید.
در کشور ما نیز، مدتی است روند توسعه تولید، فرهنگ سازی، تجاری سازی و ایجاد بسترهای علمی و تکنولوژیک در راستای توسعه محصولات پروبیوتیک با همکاری محافل دانشگاهی، (بیشتر توسط بخش خصوصی) شروع شده و موفقیت‌های خوبی از سوی برند‌های پیشرو مانند صنایع غذایی کاله به دست آمده است. نتیجه این دستاوردها هم اکنون به صورت گسترده و در قالب محصولاتی موثر (مثلا ماست پروبیوتیک) در بازار وجود دارد.
کدام محصولات سرشار از پروبیوتیک و ال‌کازئی هستند؟
ماست پروبیوتیک کاله، ماست و دوغ کفیر ناری کاله، از جمله محصولاتی هستند که در صف اول منابع قابل دسترس برای پروبیوتیک‌های مفید مانند ال‌کازئی L-Casei هستند. برای مثال دوغ به عنوان یک نوشیدنی تخمیری که یکی از رایج ترین نوشابه‌های موجود در ایران است، مدتی است در کنار ماست غنی شده با پروبیوتیک نقش عمده ای را در زمینه سلامت مردم برعهده گرفته است.
ال‌کازئی دقیقا چیست و منشاء آن کجاست؟
لاکتوباسیلوس کازئی Lactobacillus casei با توجه به خصوصیات، مورفولوژی و فوایدی که دارد، یکی از مهمترین کشفیات علمی بشر به شمار می‌رود.
این باکتری مفید که انقلابی در صنایع غذایی و روش های درمانی و پیشگیری به وجود آورد و توضیح دهنده بسیاری از ناشناخته‌ها در حوزه سلامت و ایمنی بدن بود، از زیرمجموعه‌های طیف باکتری‌های اسید لاکتیک به شمار می‌رود.
این باکتری جنجالی در سال ۱۹۰۰ میلادی توسط یک زیست شناس اوکراینی به نام ایلیا ایلیچ مچنیکف Mechnikov که دانشمند پژوهش‌های میکروبی و مورفولوژیک بود، کشف و به جامعه علمی معرفی شد.
الی مچنیکف که در سال ۱۸۴۵ به دنیا آمده و در سال ۱۹۱۶ بدرود حیات گفت، از پژوهشگران انستیتو پاستور پاریس بود که بعدها شعبه ای از آن هم در تهران فعالیت می‌کرد. این دانشمند، پژوهش‌های جامعی درباره ایمنی سلولی در این موسسه انجام داد که نتیجه فعالیت‌های وی در سال ۱۹۰۸ به دریافت جایزه نوبل برای او منجر شد.
ال‌کازئی که یکی از ترکیب‌هایی است که ماست پروبیوتیک کاله و برخی از برند‌های دیگر به وسیله آن غنی سازی شده، در واقع نوعی باکتری اسید لاکتیکی است که نقش بسیار مهمی در میکروارگانیسم روده بر عهده دارد.
مچنیکف در تحقیقاتی که منجر به کشف این باکتری شد، به تفصیل درباره نقش این باکتری در فرایند هضم روده توضیحاتی ارائه داده و این عامل ناشناخته را به دنیای علم و صنعت تغذیه معرفی کرد.
نزاع خیر و شر در دستگاه تنفسی و گوارشی
تحقیقات نشان داده است که عمده ترین مرکز تمرکز میکروارگانیسم متشکل از باکتری‌های خوب و بد در وهله اول در دستگاه گوارشی و سپس در دستگاه تنفسی، مخاط دهان، پوست و برخی از مراکز دیگر بدن است.
بنابراین بعد از دستگاه گوارشی، سیستم تنفسی بدن مهمترین بخش بدن است که به وسیله کاهش یا ازدیاد پروبیوتیک‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرد. اگرچه طیف تازه ای از مطالعات اصلی در این زمینه به خاطر همه گیری کرونا، اخیرا آغاز شده و ممکن است نتایج دقیق آن سالها بعد منتشر شود؛ اما اصل کلی که دانشمندان روی آن تاکید می‌کنند این است که برای مقابله با بیماری‌های دستگاه تنفسی مانند بیماری‌های دستگاه گوارشی تقویت سیستم ایمنی بدن یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای عملکردی است.
سیستم ایمنی بدن نیز براساس تقویت میکروارگانیسم‌های موجود در لبنیات غنی شده با پروبیوتیک‌ها، بخصوص ال‌کازئی تقویت می‌شود که ماست پروبیوتیک کاله و دوغ کفیر یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی در دسترس است که اتفاقا قیمت مناسبی هم دارد و لزومی به تحمیل هزینه های سنگین درمان و پیشگیری بر خانواده ها وجود ندارد.
نگاهی به تاریخچه پروبیوتیک‌ها
نکته جالب این است که توجه بشر به پروبیوتیک‌ها قبل از آنتی بیوتیک‌ها صورت گرفته است. اصطلاح پروبیوتیک برای اولین بار در سال ۱۹۵۳ در ادبیات علمی جهان مطرح شد درحالی که مچنیکف کاشف ال‌کازئی (یکی از اصلی‌ترین انواع پروبیوتیک) در سال ۱۹۱۶ از دنیا رفت و محافل علمی دنیا در سال‌های بعد به تکمیل تحقیقات وی پرداخته و از اهمیت و کارکرد بیشتر ال‌کازئی و سایر پروبیوتیک‌ها پرده برداشتند.
اولین مشاهده‌های این دانشمند روسی متولد اوکراین درباره خاصیت‌های سلامت بخش باکتری‌های مفید از جمله ال‌کازئی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد.
او در این زمان بود که اعلام کرد امکان اصلاح فلور میکروبی روده و تقویت میکروارگانیسم‌های مفید در مقابله با میکروارگانیسم مضر به وسیله مواد غذایی امکان پذیر است.
در حقیقت محصولات متنوعی مانند ماست پروبیوتیک که امروز ما می‌توانیم در قفسه‌های فروشگاهی پیدا کرده و با مصرف آن به کمک سیستم ایمنی بدن برویم در واقع نتیجه غایی آن ایده اولیه است.
طبیعی است که تاریخ ۱۰۰ ساله ای که در پشت صحنه تحقیقات مربوط به پروبوتیک‌ها قرار دارد، بسیار گسترده است. برای مثال بعد از مرگ مچنیکف ادامه تحقیقات او در ایالات متحده پی گیری شد و تعداد دیگری از پروبوتیک‌ها و سایر فعالان اثرگذار در میکروارگانیسم بدن کشف شد.
در سال ۱۹۸۹ دانشمندی به نام ری فولر تعریف جامعی از پروبیوتیک‌ها را به جامعه علمی ارائه کرد که مورد استقبال قرار گرفت. تعریف او این بود: «یک مکمل غذایی میکروبی زنده که می‌تواند با بهبود توازن میکروبی روده و تقویت بخش مفید آن تاثیر بسیار خوبی در میزبان و سلامتی آن (یعنی بدن انسان) برجای بگذارد.»
نتایج پیشرفته این تحقیقات در دهه‌های اخیر تکمیل شد و تحقیقات گسترده ای در زمینه نحوه اثر بخشی این درمان طبیعی بر بدن انسان صورت گرفت.
در طول همه گیری کرونا یک بار دیگر جامعه علمی با توجه به عدم اثرگذاری آنتی بیوتیک‌ها بر درمان کرونا به مساله پروبیوتیک‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن با استفاده از رژیم غذایی پروبیوتیک توجه کردند که در بالا به اختصار به آن اشاره شد.
همچنین تحقیقات چند دهه گذشته، گونه‌های دیگری از باکتری‌های طیف اسید لاکتیک روده ای (که همگی اثرات سلامت بخش ثابت شده ای دارند) را معرفی کردند که از آن جمله می‌توان از پروبیوتیک‌هایی مانند لاکتوباسیلوس رامنوسوس، لاکتوباسیلوس جانسونی ئی در کنار لاکتوباسیلوس کازئی یا همان ال‌کازئی نام برد که این گزارش درباره آن بود.
منابع:
https://fa.warbletoncouncil.org/
http://ispff.com/en
Iranian Society of Probiotics and Functional Foods
