گروه سیاسی: دو نامزد راه یافته به دور دوم ریاست جمهوری ایران، سعید جلیلی و مسعود پزشکیان، دیدگاه‌های متفاوتی را برای آینده کشور به رای‌دهندگان ارائه می‌دهند. با این حال، کارشناسان می‌گویند که این احتمال وجود دارد که دیدگاه‌های متفاوت آن‌ها منجر به تغییر قابل‌توجهی در سیاست خارجی ایران نشود.
روزنامه دنیای اقتصاد، الجزیره با اشاره به این موارد در گزارشی نوشت: «مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت و جراح سابق، در انتخابات روز جمعه اول شد، اما ۵۰درصد موردنیاز برای یک پیروزی قطعی را کسب نکرد و او باید در دور دوم رقابت‌ها که ۱۵ تیر (۵ ژوئیه) برگزار می‌شود با جلیلی رقابت کند.» انتخابات زودهنگام روز جمعه برای انتخاب جانشین رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی بود که در اواخر ماه مه در سانحه سقوط هلی‌کوپتر جان باخت.
پزشکیان در این رقابت به عنوان تنها نامزد غیراصولگرا که مجاز به شرکت در انتخابات است، حضور دارد. او از حمایت اصلاح‌طلبانی مانند محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق برخوردار بود؛ حضور پررنگ ظریف در ستاد انتخاباتی پزشکیان احتمالا نشان‌دهنده آن است که پزشکیان سیاست خارجی اصلاح‌طلبان را دنبال خواهد کرد: مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای برای کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و کاهش تنش با غرب.
توافق‌نامه سال ۲۰۱۵ بین ایران و چین، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور در ازای لغو تحریم‌ها، تحت ریاست جمهوری حسن روحانی میانه‌رو امضا شد. اما سه سال بعد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از این توافق خارج شد و امید کسانی را که معتقد بودند راه را برای رنسانس اقتصادی ایران هموار می‌کرد، درهم شکست.
در عوض، ایالات متحده تحریم‌های شدید جدیدی را اعمال کرد و جناح مقابل در ایران زمینه جدیدی پیدا کرد تا بگوید غرب قابل اعتماد نیست. مذاکرات بر سر احیای این قرارداد تا حد زیادی متوقف شده است. در سوی دیگر طیف سیاسی، جلیلی را سرسخت‌ترین نماینده سیاست محافظه‌کار می‌دانند. تحلیلگران می‌گویند که پیروزی او با حمایت دیگر نامزدهای محافظه‌کار دور اول نشان‌دهنده رویکرد تقابل‌آمیزتر نسبت به غرب، به‌ویژه ایالات متحده، خواهد بود.
جلیلی که به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ فعالیت می‌کرد، با این ایده که ایران باید درباره برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود با سایر کشورها گفت‌وگو کند یا با آن‌ها مصالحه کند، مخالف بود؛ موضعی که او برای توافق ۲۰۱۵ هم داشت. صرف‌نظر از مواضع کاملا متفاوت نامزدها، رئیس‌جمهور ایران یک ماموریت محدود دارد. زیرا اصول بنیادین سیاست خارجی ایران تحت نظر رهبر ایران تعیین می‌شود.
علی واعظ، رئیس برنامه ایران گروه بین‌المللی بحران می‌گوید، اگر تغییری ۱۸۰ درجه‌ای بین دولت ترامپ یا بایدن در مسیر کلی آمریکا داشته باشید، در ایران با تغییر ریاست جمهوری، تفاوت ۴۵ درصدی به دست می‌آید؛ این تفاوت ناچیز نیست اما به اندازه سایر کشورها تاثیرگذار نیست. او افزود: «عناصری از تداوم وجود دارد که میزان تغییر را محدود می‌کند.» همچنین این مساله به عنوان یکی از دلایل مشارکت ۴۰ درصدی در انتخابات روز جمعه هشتم تیر مطرح شده است. زیرا به نظر می‌رسد رای‌دهندگان امید خود را از دست داده‌اند.
یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب باید با نیروهای فوق محافظه‌کار حاکم بر پارلمان ایران روبه‌رو شود، در حالی که توانایی او برای تعامل با غرب، با تعامل منطقه‌ای کشور که آن را در مقابل متحدان غرب قرار داده است، آزمایش می‌شود. در ماه آوریل، ایران در انتقام حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق سوریه که منجر به شهادت فرماندهان ارشد سپاه شد، حمله موشکی و پهپادی را علیه اسرائیل انجام داد. این تقابل بی‌سابقه در بحبوحه تشدید تنش‌های منطقه‌ای رخ داد؛ زیرا جنگ اسرائیل علیه غزه ادامه دارد و احتمال وقوع یک جنگ همه‌جانبه بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان که مورد حمایت ایران است، در حال افزایش است.
اما با این همه مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی همچنان روی میز است. ولی نصر، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز، گفت: «رئیس‌جمهور می‌تواند در این مورد لحن و نگرش را تعیین کند، حتی اگر فقط تغییرات حاشیه‌ای مدنظر باشد.» نصر گفت: «در مورد توافق هسته‌ای، نقش رئیس‌جمهور می‌تواند در بررسی احتمالات برای انواع مختلف نتایج بسیار مهم باشد. پزشکیان برای شروع مذاکره با آمریکا اقدام می‌کند؛ در حالی که جلیلی این کار را نمی‌کند.»
دیپلماسی هسته‌ای برای ایرانی‌ها مرکزیت دارد، زیرا مستقیما بر اقتصاد کشور تاثیر می‌گذارد و نگرانی اصلی بیشتر ایرانیان است. دولت‌های متوالی نتوانسته‌اند با کاهش ارزش پول و تورم مقابله کنند، زیرا آن‌ها رژیم تحریم‌های غرب را مقصر می‌دانند. نصر گفت: «برای برداشته شدن تحریم‌ها، باید علاقه‌مند به گفت‌وگو با غرب بود؛ حال اگر رئیس‌جمهوری مخالف این روند باشد، این تفاوت ایجاد می‌کند.»
رویکرد دیگر
رویکرد ریاست جمهوری جلیلی مطابق با رویکرد مرحوم رئیسی خواهد بود که در دوره سه‌ساله ریاست جمهوری خود قول داده بود که اقتصاد را به مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های خارجی مرتبط نکند. در عوض، دولت تصمیم گرفت به توانمندی‌های داخلی ایران تکیه کند و در عین حال تجارت خود را به سمت شرق متمرکز کند و روابط با چین، روسیه و کشورهای همسایه را تقویت کند. تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی»، ایران سال گذشته قراردادی را با میانجی‌گری چین با عربستان سعودی امضا کرد که به جنگ سرد چندساله بین رقبای منطقه‌ای پایان داد. رئیسی همچنین بر پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای تاکید کرد و این کشور در اوایل سال‌جاری به عضویت بلوک بریکس نیز درآمد.
اما رویکرد موسوم به چرخش‌به شرق نتایج ملموسی از نظر بهبود اقتصاد به همراه نداشت؛ چیزی که اردوگاه محافظه‌کار به آن اذعان کرده و باعث شد هر رئیس‌جمهوری در آینده نیاز به ایجاد تعادل در جهت‌گیری داشته باشد. حمیدرضا غلام‌زاده، مدیر اتاق فکر «دیپلو هاوس» که بر سیاست خارجی متمرکز است، گفت: «جلیلی نمی‌تواند به طور کامل از مذاکره با غرب دوری کند، همان‌طورکه پزشکیان هم فقط بر مذاکرات هسته‌ای تمرکز نخواهد کرد.»
وی افزود: «سیاست خارجی ایران به عوامل خارجی نیز بستگی دارد که مهم‌تر از همه، انتخابات آمریکا در نوامبر است.» او گفت: «چالش از داخل ایران نیست، بلکه از خارج است؛ اینکه ترامپ برنده شود یا بایدن. حتی اگر پزشکیان، رئیس‌جمهور شود، به جای مسائل داخلی، با چالش‌های خارجی مواجه خواهد شد.»
روزنامه دنیای اقتصاد، الجزیره با اشاره به این موارد در گزارشی نوشت: «مسعود پزشکیان، وزیر بهداشت و جراح سابق، در انتخابات روز جمعه اول شد، اما ۵۰درصد موردنیاز برای یک پیروزی قطعی را کسب نکرد و او باید در دور دوم رقابت‌ها که ۱۵ تیر (۵ ژوئیه) برگزار می‌شود با جلیلی رقابت کند.» انتخابات زودهنگام روز جمعه برای انتخاب جانشین رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی بود که در اواخر ماه مه در سانحه سقوط هلی‌کوپتر جان باخت.
پزشکیان در این رقابت به عنوان تنها نامزد غیراصولگرا که مجاز به شرکت در انتخابات است، حضور دارد. او از حمایت اصلاح‌طلبانی مانند محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق برخوردار بود؛ حضور پررنگ ظریف در ستاد انتخاباتی پزشکیان احتمالا نشان‌دهنده آن است که پزشکیان سیاست خارجی اصلاح‌طلبان را دنبال خواهد کرد: مذاکره مجدد درباره توافق هسته‌ای برای کاهش تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و کاهش تنش با غرب.
توافق‌نامه سال ۲۰۱۵ بین ایران و چین، اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور در ازای لغو تحریم‌ها، تحت ریاست جمهوری حسن روحانی میانه‌رو امضا شد. اما سه سال بعد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، از این توافق خارج شد و امید کسانی را که معتقد بودند راه را برای رنسانس اقتصادی ایران هموار می‌کرد، درهم شکست.
در عوض، ایالات متحده تحریم‌های شدید جدیدی را اعمال کرد و جناح مقابل در ایران زمینه جدیدی پیدا کرد تا بگوید غرب قابل اعتماد نیست. مذاکرات بر سر احیای این قرارداد تا حد زیادی متوقف شده است. در سوی دیگر طیف سیاسی، جلیلی را سرسخت‌ترین نماینده سیاست محافظه‌کار می‌دانند. تحلیلگران می‌گویند که پیروزی او با حمایت دیگر نامزدهای محافظه‌کار دور اول نشان‌دهنده رویکرد تقابل‌آمیزتر نسبت به غرب، به‌ویژه ایالات متحده، خواهد بود.
جلیلی که به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ فعالیت می‌کرد، با این ایده که ایران باید درباره برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود با سایر کشورها گفت‌وگو کند یا با آن‌ها مصالحه کند، مخالف بود؛ موضعی که او برای توافق ۲۰۱۵ هم داشت. صرف‌نظر از مواضع کاملا متفاوت نامزدها، رئیس‌جمهور ایران یک ماموریت محدود دارد. زیرا اصول بنیادین سیاست خارجی ایران تحت نظر رهبر ایران تعیین می‌شود.
علی واعظ، رئیس برنامه ایران گروه بین‌المللی بحران می‌گوید، اگر تغییری ۱۸۰ درجه‌ای بین دولت ترامپ یا بایدن در مسیر کلی آمریکا داشته باشید، در ایران با تغییر ریاست جمهوری، تفاوت ۴۵ درصدی به دست می‌آید؛ این تفاوت ناچیز نیست اما به اندازه سایر کشورها تاثیرگذار نیست. او افزود: «عناصری از تداوم وجود دارد که میزان تغییر را محدود می‌کند.» همچنین این مساله به عنوان یکی از دلایل مشارکت ۴۰ درصدی در انتخابات روز جمعه هشتم تیر مطرح شده است. زیرا به نظر می‌رسد رای‌دهندگان امید خود را از دست داده‌اند.
یک رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب باید با نیروهای فوق محافظه‌کار حاکم بر پارلمان ایران روبه‌رو شود، در حالی که توانایی او برای تعامل با غرب، با تعامل منطقه‌ای کشور که آن را در مقابل متحدان غرب قرار داده است، آزمایش می‌شود. در ماه آوریل، ایران در انتقام حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق سوریه که منجر به شهادت فرماندهان ارشد سپاه شد، حمله موشکی و پهپادی را علیه اسرائیل انجام داد. این تقابل بی‌سابقه در بحبوحه تشدید تنش‌های منطقه‌ای رخ داد؛ زیرا جنگ اسرائیل علیه غزه ادامه دارد و احتمال وقوع یک جنگ همه‌جانبه بین اسرائیل و حزب‌الله لبنان که مورد حمایت ایران است، در حال افزایش است.
اما با این همه مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی همچنان روی میز است. ولی نصر، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز، گفت: «رئیس‌جمهور می‌تواند در این مورد لحن و نگرش را تعیین کند، حتی اگر فقط تغییرات حاشیه‌ای مدنظر باشد.» نصر گفت: «در مورد توافق هسته‌ای، نقش رئیس‌جمهور می‌تواند در بررسی احتمالات برای انواع مختلف نتایج بسیار مهم باشد. پزشکیان برای شروع مذاکره با آمریکا اقدام می‌کند؛ در حالی که جلیلی این کار را نمی‌کند.»
دیپلماسی هسته‌ای برای ایرانی‌ها مرکزیت دارد، زیرا مستقیما بر اقتصاد کشور تاثیر می‌گذارد و نگرانی اصلی بیشتر ایرانیان است. دولت‌های متوالی نتوانسته‌اند با کاهش ارزش پول و تورم مقابله کنند، زیرا آن‌ها رژیم تحریم‌های غرب را مقصر می‌دانند. نصر گفت: «برای برداشته شدن تحریم‌ها، باید علاقه‌مند به گفت‌وگو با غرب بود؛ حال اگر رئیس‌جمهوری مخالف این روند باشد، این تفاوت ایجاد می‌کند.»
رویکرد دیگر
رویکرد ریاست جمهوری جلیلی مطابق با رویکرد مرحوم رئیسی خواهد بود که در دوره سه‌ساله ریاست جمهوری خود قول داده بود که اقتصاد را به مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های خارجی مرتبط نکند. در عوض، دولت تصمیم گرفت به توانمندی‌های داخلی ایران تکیه کند و در عین حال تجارت خود را به سمت شرق متمرکز کند و روابط با چین، روسیه و کشورهای همسایه را تقویت کند. تحت عنوان «اقتصاد مقاومتی»، ایران سال گذشته قراردادی را با میانجی‌گری چین با عربستان سعودی امضا کرد که به جنگ سرد چندساله بین رقبای منطقه‌ای پایان داد. رئیسی همچنین بر پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای تاکید کرد و این کشور در اوایل سال‌جاری به عضویت بلوک بریکس نیز درآمد.
اما رویکرد موسوم به چرخش‌به شرق نتایج ملموسی از نظر بهبود اقتصاد به همراه نداشت؛ چیزی که اردوگاه محافظه‌کار به آن اذعان کرده و باعث شد هر رئیس‌جمهوری در آینده نیاز به ایجاد تعادل در جهت‌گیری داشته باشد. حمیدرضا غلام‌زاده، مدیر اتاق فکر «دیپلو هاوس» که بر سیاست خارجی متمرکز است، گفت: «جلیلی نمی‌تواند به طور کامل از مذاکره با غرب دوری کند، همان‌طورکه پزشکیان هم فقط بر مذاکرات هسته‌ای تمرکز نخواهد کرد.»
وی افزود: «سیاست خارجی ایران به عوامل خارجی نیز بستگی دارد که مهم‌تر از همه، انتخابات آمریکا در نوامبر است.» او گفت: «چالش از داخل ایران نیست، بلکه از خارج است؛ اینکه ترامپ برنده شود یا بایدن. حتی اگر پزشکیان، رئیس‌جمهور شود، به جای مسائل داخلی، با چالش‌های خارجی مواجه خواهد شد.»
