خبرآنلاین،دولت سایه همانقدر که در دوران ریاست جمهوری روحانی چالش ساز بود در دولت سیزدهم بر مشی مدارا و سکوت پیش رفته بود صدایی آنچنان از آن شنیده نمی شد.
دولتی که برخی از بیخ و بن وجود آن را غیر لازم و حتی غیرقانونی می‌دانند و برخی دیگر برایش شرط و شروط می‌گذارند. حتی برخی نیز جدای از الزام یا عدم الزام حضور همچین دولتی آنهم وقتی دولت مستقر رأی مردمی را همراه خود دارد و نظام سیاسی کشور نظام حزبی نیست که وجود دولت سایه را موجه جلوه کند، سوالاتی مانند اینکه «چه کسی به آقای جلیلی اجازه داده دولت سایه تشکیل دهد؟» و یا «منابع و هزینه های این دولت از کجا تامین می‌شود؟» را مطرح کرده اند که مانند همیشه این سوالات فقط مطرح می‌شوند و پاسخی داده نمی شوند.
مرغ جلیلی یک پا دارد /دولت رقیب؟
اما سکوت سعید جلیلی بالاخره طی روزهای اخیر شکست و در چند سخنرانی و البته یک یادداشت در شبکه های اجتماعی حجت را تمام و تاکید کرد که این راه و مسیری که شروع کرده ایم را با قدرت ادامه خواهیم داد! او حتی پا را فراتر گذاشته و از گعده اطراف خود تحت عنوان «دولت رقیب» در مقابل دولت مستقر نام می برد. آنچنان که در سخنرانی که در شب تاسوعا داشت گفته بود؛«در ایام انتخابات حرکتی روستا به روستا و محله به محله و شهر به شهر آغاز شد این حرکت ادامه خواهد داشت و فقط مربوط به انتخابات نیست چرا که کشور متعلق به همه است. چه دولت مشغول به کار چه دولت رقیب و چه دولت رفیق همه وظیفه داریم که روند پیشرفت کشور کند نشود و با قدرت ادامه پیدا کند.»
او در جمع اعضای ستاد انتخاباتی در شهر یاسوج نیز تاکید کرده بود؛ «ما آن حرکت و مسیری را که آغاز کرده ایم بر انجام و استمرار آن با قدرت اصرار می ورزیم. درست است که شخصی که رای اورده و پیروز انتخابات شده و هم اینک هم مسئولیت اجرایی با او و همراهان وی است اما این به معنای شانه خالی کردن از زیر بارمسئولیت برای طرف رقیب که رای کمتری آورده است نیست.»
در همین راستا عبدالله رمضان زاده، سخنگوی دولت اصلاحات،به این نوع اظهارات واکنش نشان داد و گفت: «جلیلی عبارت خطرناکی تحت عنوان دولت رقیب را به جای دولت سایه به کار برد که این خلاف قانون است و من نمی‌دانم چرا با او برخورد نمی‌شود اما با توجه به شناختی که از نحوه رفتار و گفتار این جماعت داریم آقای رییس جمهور درباره مواردی نظیر برهم زدن نظم اجتماعی دچار مشکل خواهد شد.»
سوال تکراری اما بی جواب؛ هزینه های دولت سایه از کجا تامین می‌شود؟
اما موضوعی که در روزهای اخیر، انتقادات به دولت سایه را شدت بخشیده، مسئله شفافیت مالی آن است. هر چند که خود سعید جلیلی و یاران او از مدعیان حمایت از شفافیت هستند، اما تاکنون اعلام نکردند که هزینه‌های دولت سایه را از کجا تامین کردند.
این موضوع به حدی شائبه برانگیز شده است که حسین نقوی حسینی، نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی به آن واکنش نشان داد و گفت: بالاخره دولت قعر آفتاب فلان مقدار ریال هزینه دارد حتما دولت سایه نصف این هزینه دارد. وگرنه دولت سایه معنا پیدا نمی‌کند، این از کجا تامین می‌شود؟ تا آنجایی که بنده می‌دانم در بودجه سالانه کشور ردیف بودجه‌ای به نام دولت در سایه جلیلی نداریم، بالاخره اینها را هم شفاف کند، عیبی ندارد.
حتی این سوال را مسعود پزشکیان نیز در جریان مناظرات انتخاباتی به صراحت از جلیلی پرسید اما با سکوت او در این زمینه مواجه شد. پزشکیان به جلیلی گفته بود: «آقای دکتر خیلی می گوید برنامه داریم. برنامه نویسی برای هر قیمت کارشناس و تیم خودش را دارد. یک آدم نمی تواند برنامه بنویسد. برنامه را با ۴ تا هیأت علمی نمی توان نوشت، اول چه کسی به شما ماموریت داده با همه آنان برنامه بنویسید؟ پول را از کجا آورید؟ روش ارزیابی برنامه شان را بگویند؟ حرف هایی که آقای جلیلی می گویند مبنای علمی نیست. هر آنچه در دولت قبل شد.»
جایگاه نامعلوم دولت سایه در نظام سیاسی غیرحزبی ایران
اصطلاح ” دولت سایه ” (Shadow Government) یک اصطلاح سیاسی است که معنای مشخصی دارد و نمی توان به دلخواه خود آن را تفسیر کرد. دولت سایه در اصطلاح سیاسی هیئت دولتی است که روی کار نیامده است اما با هدف در دست گرفتن کنترل دولت در واکنش به یک حادثه منتظر مانده‌است.
دولت سایه اصطلاحی است که با استفاده توسط سیستم سیاسی کشورهای پادشاهی بریتانیا، کانادا، استرالیا و … معرفی شده است. سابقه تحزب و احزاب در این کشورها و برخی نظام‌های پارلمانی دیگر طولانی است و احزاب برنامه های خود را برای مردم منتشر کرده اند تا مردم اقبال خود را به برنامه های احزاب در قالب رای به نامزدهای نماینده آن ها نشان دهند. در این نظام ها احزاب مخالف با تشکیل یک دولت سایه، وزرا و مسئولان دولت احتمالی خود را منصوب می‌کنند تا ضمن زیر نظر قرار دادن عملکرد حزب حاکم، همواره برای به دست گرفتن قدرت آمده باشد.
در نتیجه چیزی تحت عنوان دولت سایه در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران تعریف نمی‌شود زیرا نظام سیاسی ایران حزب محور نیست. آنچنان که احمد زیدآبادی فعال سیاسی اصلاح طلب در یادداشتی با عنوان «پدیدۀ مرموز!» به سعید جلیلی پیشنهاد کرد که اگر ایشان خواهان ادامۀ فعالیت سیاسی است، به جای تشکیل “دولت در سایه” که اسم بی‌مسمایی در نظام جمهوری اسلامی است، باید حزب تشکیل دهد. دولت در سایه بدان سان که او مراد و دنبال می‌کند، یعنی پدیدۀ مرموزی که اعضا و منابع و ارتباطات و نوع فعالیتش برای جامعه شناخته شده نیست و عملاً یک نیروی زیرزمینی به شمار می‌رود. حزب سیاسی اما پدیده‌ای شفاف است و منابع مالی و انسانی و برنامۀ قابل پنهانی از چشم رسانه‌ها ندارد.
در ادامه جدولی از تمامی واکنش ها و انتقادات به پدیده دولت سایه سعید جلیلی را مشاهده می‌کنید؛
| نام / سمت | اظهارات |
| غلامحسین کرباسچی/ فعال سیاسی اصلاح‌طلب | *من نمی‌دانم کلمه «دولت سایه» در اینجا چه مفهومی دارد، دولت سایه مربوط به کشوری است که احزاب فعال هستند، دولت تشکیل می‌دهند و هر حزبی که در انتخابات موفق نمی‌شود، دولت سایه تشکیل می‌دهد به این معنی که پابه پای هر وزارتخانه‌ای شخصیتی که در آن کار، و موضوع وزارتخانه، کار کرده و تجربه و سابقه دارد، را جمع‌آوری می‌کنند. *اینها برای خودشان برنامه‌هایی دارند که اگر روزی به قدرت رسیدند، بتوانند آن برنامه‌ها را اجرا کنند. اما در حال حاضر در کشور ما یک آدمی آمده و می‌گوید من دولت سایه تشکیل می‌دهم، چه کاره است که دولت سایه تشکیل دهد؟ خودش هم که می‌گوید من گروه، حزب و دسته ندارم. این که فردی براساس سلایق، عقیده و وابستگی‌های خودش بخواهد عده‌ای را نقد کند یا خیر، یک مقدار به معنی لوث کردن مفاهیم سیاسی است، آن را جدی نگیرید، البته کاری هم نشده، ۲۰ سال است هی می‌گویند دولت سایه، دولت سایه. *اینها حرف است، آنهایی که رأی دادند به دولت سایه رأی ندادند بلکه آنها طی مکانیزمی در این کشمکش‌های سیاسی و جنجال‌های که درست شده و تبلیغات منفی که علیه پزشکیان شده و شعارهایی که دادند، رأی دادند وگرنه به دولت سایه که رأی ندادند بلکه جنجال انتخاباتی بوده یک نفر به این طرف رأی می‌دهد، یکی به آن طرف، به مفاهیم خیلی دقت نمی‌کنند که حالا بگوییم همه آنها آمدند به دولت سایه رأی دادند، دولت سایه چی هست؟ چه کار می‌خواهد کند؟ تعریفش چیست؟ در نظام حزبی معنا پیدا می‌کند، آن در شرایطی که مسئولی یک حزب و تشکیلات آن چنین ادعایی را کنند نه اینکه فردی بگوید که هیچ تشکیلاتی ندارم. |
| علی مطهری/ نماینده ادوار مجلس | * جلیلی مدعی است که ما به هر دولتی کمک می کنیم و پیشنهاد و راه حل ارائه می دهیم، حالا دولت می خواهد استفاده کند یا نکند. شاید بخواهند کارشان را ادامه دهند که این بد نیست. اگر در امور اجرایی دخالت نکنند و مهره‌چینی نکنند و فقط پیشنهاد و راه حل ارائه دهند و کمک هر دولتی باشند فی نفسه کار بدی نیست. |
| محمود واعظی/ رئیس دفتر دولت دوازدهم | * اینکه تفکری که رأی نیاورده و شکست خورده و مردم به آن “نه” قاطع گفتند، بگوید که دولت سایه درست می‌کنیم، نظارت می‌کنیم و اگر خدشه‌ای در سیاست باشد، کار خود را شروع می‌کنیم، شروع یک بداخلاقی و بدعتی خطرناک که اصلی‌ترین هدفش کارشکنی خواهد بود. * در کشورهای اروپایی ، دولت سایه که توسط احزاب و گروه‌ها شکل می‌گیرد، برنامه‌های خود را به دولت ارائه می‌کند و به این ترتیب نیست که کسی از وجود آن با خبر نباشد و مردم می‌دانند که اینها چه سیاستی دارند، اما در مورد آقای جلیلی قضیه به این ترتیب بود که او وقتی به عنوان داوطلب انتخابات ریاست جمهوری صحبت می‌کرد، مشخص شد هیچ برنامه‌ای در حرف‌هایش وجود ندارد و گفته‌هایش صرفا ادعاهایی بود مانند “ایجاد شغل با یک میلیون تومان”! بنابراین دولت سایه به شکل استاندارد مزاحمتی برای دولت مستقر به وجود نمی‌آورد، در ایران هم دولت سایه باید چونان حزبی قدرتمند باشد. * اگر به این صورت باشد که هر فردی ۱۰ نفر را اطراف خودش جمع کند، و بگوید من دولت سایه تشکیل دادم، یعنی چی؟ دولت سایه یعنی یا سیاست من را اجرا کنید و یا اگر نظر من را اجرا نکنید، خدشه در سیاست‌های کلی به وجود آمده و من با شما مقابله می‌کنم! |
| محمد شریعتمداری/ وزیر اسبق کار | *آقای جلیل و یارانش باید بگویند وقتی در دولت سایه بوده‌ایم، حتی دولت رئیسی را که می‌خواست برجام را محقق کند چوب لای چرخش گذاشتیم. این را صریح بگویند. اگر اینطور نیست جواب آقای رنجبران مجری تلویزیون را بدهند که صریح و روشن می‌گوید من با آقای امیرعبدالهیان مانند برادر بودم و او پیش من گلایه کرد که من در سال اول دولت آقای رئیسی حتما مشکل برجام را حل و فصل می‌کردم ولی نگذاشتند. از کسی اسم نبرده است. *ولی کیست که نداند که چه افرادی نگذاشتند. همین طرز تفکر و تلقی که نانش را در شرایط امروز جستجو می‌کند. قدرتش را در شرایط امروز جستجو می‌کند. مطمئن است اگر عقلانیت انقلابی حاکم شود، نظام سیاسی خارجی ایران این نوع تفکر توهمی در آن جای نخواهند داشت. اما اینها تبیین نمی‌شود و از سوالات فرار می‌کنند. |
| محسن رهامی/ فعال سیاسی اصلاح طلب | *وجود دولت سایه منصف که برنامه دولت را نقد کند، امر ناپسندی نیست به شرط آنکه اصل همراهی و هدف مشترک منافع مردم، فراموش نشود. در انتخابات انگلستان نیز حزب کار با آرای خیلی بیشتری توانست پیروز شود و نخست وزیر جدید این کشور عضو دولت سایه بوده است. نظر دادن و پیشنهاد دادن به معنی کارشکنی نخواهد بود. |
| عباس عبدی/ فعال سیاسی اصلاح طلب | *اگر هر گروه دیگری حتی خیال ایجاد «دولت سایه» را هم در ذهن می‌داشت به اتهام براندازی محاکمه می‌شد. حالا عده‌ای به داشتن آن افتخار می‌کنند. |
| عطاء الله مهاجرانی/ وزیر ارشاد دولت اصلاحات | *آقای سعید جلیلی نیز با نزدیک به ۱۴ میلیون رای بسیار با اهمیت می‌تواند از سایه به آفتاب بیاید و حزبی با همفکران خود تشکیل دهد یا اینکه مدیریت اجرایی تعریف شده‌ای را رییس‌جمهور پزشکیان به او پیشنهاد کند تا برای نخستین‌بار با تجربه مدیریت اجرایی مشخص روبه‌رو شود. حتما از ایده‌های خیال‌انگیز فاصله خواهد گرفت و به روایت کوچه می‌فهمد که یک من ماست چقدر کره دارد! |
| حسین نقوی حسینی/ فعال سیاسی اصولگرا | *من که نمی‌فهمم خاستگاه دولت سایه از کجا پیدا شده و چرا جلیلی خودش را منصوب می‌کند و خودش را دولت سایه می‌بیند؟ بنابراین خوب است این موضوعات را توضیح دهد. در هر صورت دولت سایه هزینه‌هایی دارد که به امکانات مالی و پشتیبانی نیاز دارد، لذا بهتر است این موارد را شفاف کنند، من که مدعی نیستم چقدر هزینه شده است، اصلا بیاید بگوید دولت سایه یک ریال هم هزینه ندارد و ما از امکانات خودمان استفاده می‌کنیم. *بالاخره دولت قعر آفتاب فلان مقدار ریال هزینه دارد حتما دولت سایه نصف این هزینه دارد. وگرنه دولت سایه معنا پیدا نمی‌کند، این از کجا تامین می‌شود؟ تا آنجایی که بنده می‌دانم در بودجه سالانه کشور ردیف بودجه‌ای به نام دولت در سایه جلیلی نداریم، بالاخره اینها را هم شفاف کند، عیبی ندارد. |
| محمد مهاجری/ فعال سیاسی اصولگرا | *آقای جلیلی باید توضیح بدهد، آیا برنامه‌هایی که دارد به تصویب مجلس رسیده است؟ ایشان اگر برنامه‌ای دارد، مثل هر شهروند دیگری، می‌تواند پیشنهاد بدهد. درست است که ایشان ۱۳ میلیون رأی آورده ولی در مقام پیشنهاد، یک فرد است. اگر هم ایشان چیزی به نام «دولت سایه» دارد، به نظر من خیلی مهم است که ایشان بگوید بودجه این دولت سایه از کجا می‌آید؟ تشکیلاتش چیست؟ و خروجی‌اش چیست؟ آیا شفاف است؟ چون تا آنجایی که من می‌فهمم، کارهایی که ایشان می‌کند شفاف نیست. *بنابراین، کسی که کار شفاف نمی‌کند، بگوید من برای فلان چیز مملکت پیشنهاد هم دارم، اول ایشان برادریاش را ثابت کند و بعدا می‌تواند حرف بزند. * کاری که به عنوان دولت سایه انجام می‌شود کارشکنی وجود ندارد. در دولت سایه نشستند با یکسری افراد برای خودشان طرح، ایده، کتاب و مجله می‌نویسند. به نظر من فی‌النفسه خطری ندارد و کارشکنی حساب نمی‌شود. مهم آن جریان پشت‌سر دولت سایه است که آن جریان از اطلاعات آنها به منظور تخریب دولت مستقر بهره‌برداری می‌کند. این کار را با آقای روحانی هم کردند و الان هم همان را تکرار می‌کنند. |
| جلال رشیدی کوچی/ نماینده پیشین مجلس | دولت سایه بر اساس کدام قانون، موازی با دولت‌های قانونی مستقر ایجاد شده است؟ اگر چنین اقدامی از سوی افرادی چون آقایان خاتمی، مرحوم رفسنجانی، احمدی‌نژاد، روحانی و … شکل می‌گرفت، برخوردها چگونه بود؟آیا وقت بازنگری و جمع کردن بساط چنین مسائل آسیب‌زایی فرا نرسیده است؟ |
| احمد زیدآبادی/ فعال سیاسی اصلاح طلب | * سعید جلیلی اگر خواهان ادامۀ فعالیت سیاسی است، به جای تشکیل “دولت در سایه” که اسم بی‌مسمایی در نظام جمهوری اسلامی است، باید حزب تشکیل دهد. دولت در سایه بدان سان که او مراد و دنبال می‌کند، یعنی پدیدۀ مرموزی که اعضا و منابع و ارتباطات و نوع فعالیتش برای جامعه شناخته شده نیست و عملاً یک نیروی زیرزمینی به شمار می‌رود. |
| محمود صادقی / فعال سیاسی اصلاح طلب
|
* تشکیل دولت‌های در سایه یا shadow cabinet، در بریتانیا و سایر کشورها یک سنت قدیمی و معقول و یک حرکت مدنی و متمدنانه است. احزابی که در اقلیت هستند، کابینه در سایه تشکیل داده و تلاش می‌کنند در مسیر رشد کشور سهیم باشند. آنها آمادگی خود را حفظ می‌کنند تا در فرصت دوباره‌ای که به قدرت می‌رسند، آمادگی و اطلاعات لازم را داشته باشند. این رویکردی پذیرفته شده در فضای سیاسی کشورهاست. وزرای دولت‌های در سایه اعلام می‌شود و آنها برنامه‌های موردنظر را دنبال می‌کنند. این حرکت مجموعا در نظام‌های حزبی رعایت می‌شود، چراکه هم باعث تقویت احزاب می‌شود و هم منافع ملی را محقق می‌کند. *این نوع تصمیم‌سازی‌های معقول اما در عرصه سیاسی ایران جایگاهی ندارند، چراکه احزاب در ایران جایگاه مناسبی نداشته، به رسمیت شناخته نمی‌شوند و عملکرد شفافی هم ندارند. از سوی دیگر با استفاده از اهرم‌های قدرتی که در احزاب وجود دارد، امور پیش می‌روند. * برای تشکیل دولت سایه باید حزب وجود داشته باشد نه شخص؛ یعنی تشکیلاتی باشد، حزب در وزارت کشور ثبت شده باشد و افرادش را اعلام کند، در این صورت به نظر من اشکالی ندارد و بدون مداخله می‌تواند مسائل را رصد کند، شخص نمی‌تواند دولت سایه تشکیل دهد. * آقای جلیلی فراتر از دولت در سایه عمل می‌کند، دولت در سایه هیچ‌گونه دخالتی ندارد اما ایشان مثلا در شورای عالی امنیت ملی حضور دارند یا مثلا برادر ایشان در صداوسیما حضور دارند و ممکن است شائبه استفاده از امکانات آنجا پیش بیاید که این مساله حتما اشکال دارد. |
| منصور حقیقت‌پور/ فعال سیاسی اصولگرا | * جلیلی و حلقه جلیلیسم در ایران پایه‌گذار یک رفتار خشن توأم با دیکتاتوری هستند، اینها معتقد هستند که مملکت برای همین حلقه است و به غیر از این حلقه فرد دیگری حق بهره‌برداری، اظهارنظر و مدیریت ندارد، این نگاه اصلا با دموکراسی جور در نمی‌آید. * جلیلی حرف‌هایی می‌زند که منطقی نیستند، این همه گفت برنامه دارم، اگر برنامه‌ای در مجلس تصویب نشود اجرا نمی‌شود، کدام برنامه شما را مجلس تصویب کرده است؟ شما چه کاره بودی که به مجلس برنامه بدهی؟ یکسری افرادی که نمی‌دانیم تا چه اندازه دارای تفکرات درست و اصولی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند، به جلیلی ایده می‌دهند، او هم نامش را برنامه می‌گذارد. |
| علیرضا علوی‌تبار، فعال سیاسی اصلاح‌طلب | اگر دولت در سایه بخواهد تغییر ایجاد کند، یعنی خط‌مشی‌های چند دهه اخیر را دگرگون کند، اینطور نیست که به راحتی بتواند عمل کند. این سیاست‌ها، روش‌ها و راهبردهای دهه‌های اخیر، ذی‌نفعانی رانتی دارد. افرادی هستند که از این روش‌ها، رانت‌های بسیاری می‌برند.عدم تقارن اطلاعاتی که وجود دارد، ورود و خروج محدود به بازارها، امکان تحرک و رانت‌هایی که برای برخی افراد و جریانات وجود دارد، رانت‌های میلیارد دلاری ایجاد کرده است. به راحتی نمی‌توان این تغییرات را اعمال کرد. از سوی دیگر ذی‌نفعان سیاسی و ایدئولوژیک هم در میدان هستند. در واقع ایدئولوژی پوشش زیبایی برای تامین منافع برخی جریانات است. کسی نمی‌گوید دنبال منفعت شخصی خود است. در ظاهر، همه اعلام می‌کنند ارزش‌های اخلاقی و انسانی را پیگیری می‌کنند، اما در واقع منفعت شخصی‌شان را می‌جویند. |
| مصطفی هاشمی‌طبا/ فعال سیاسی اصلاح‌طلب | *من نمی‌دانم چه کسی وظیفه سایه بودن را به جلیلی داده است، پس من هم یک دولت سایه تشکیل بدهم و هر کسی برود یک دولت سایه تشکیل بدهد. این یک عبارت خنده‌دار است که ما دولت سایه بودیم، حکم را از چه کسی گرفتند؟ *دولت سایه برای جاهایی مانند انگلیس است که دو حزب رقیب باشند، یکی برنده شود، در این شرایط بازنده‌ها دولت سایه تشکیل می‌دهند که تقریبا نیمه رسمی است و می‌گویند اگر این دولت از بین برود، دولت ما این خواهد بود. این حرف دولت سایه یک حرف خنده‌داری است و در قانون اساسی و مقررات چنین چیزی نداریم. *دولت سایه خود ساخته است کما اینکه می‌گویند خود گفت و خود خندید، حرف دولت سایه حرف خنده‌داری است اینکه هر کسی بگوید من دولت سایه هستم. |
| محمد هاشمی رفسنجانی/ عضو هیأت مؤسس حزب کارگزاران سازندگی | *این که طرفداران آقای جلیلی و طیف نزدیک به ایشان واکنش‌های تندی نسبت به نتیجه انتخابات نشان می‌دهند یا به نظر می‌رسد که نتیجه انتخابات برایشان پذیرفتنی نیست یک علت روشن دارد. درواقع پاسخ این موضوع کاملا مشخص است. این افراد از مدت‌ها قبل به قول خودشان دولت سایه تشکیل داده بودند و در حال برنامه ریزی برای ریاست دولت بوده اند. درست است که آقای جلیلی می‌گوید دولت سایه برای راهگشایی و پیدا کردن نواقص و امثالهم بوده، اما مسئله این است که هیچ کس هم به ایشان تضمین و تعهد نداده بوده که قرار است رئیس جمهور شود. |
| غلامعلی رجایی/ فعال سیاسی اصلاح طلب | *پیش‌بینی من این است که آقای پزشکیان بساط دولت سایه را بر می‌چیند و باید بربچیند؛ ما دولت سایه را نمی‌پذیریم. اگر تجربه‌ای هست، مربوط به نظام است و باید در اختیار نظام قرار داده شود. من گمان نمی‌کنم که آقای پزشکیان اجازه بدهد دولت سایه‌ای در کنارش شکل بگیرد. *اگر تجربه‌ای هست، باید در اختیار دولت گذاشته شود؛ در حد اینکه ارائه مکتوب و یا در جلساتی منتقل شود. ولی من این را محال می‌بینم که کسانی از جبهه پایداری بخواهند در دولت پزشکیان باشند. |
| اسماعیل گرامی مقدم/فعال سیاسی اصلاح طلب | *اطلاق دولت سایه آقای جلیلی در دولت آقای رییسی اطلاق غلطی بود. آقای جلیلی اگر می‌خواست دولت در سایه باشد در دولت آقای روحانی می‌شد این را رفت ولی معنی ندارد در دولتی که مستقر و همسو است، دولت در سایه باشد. آقای جلیلی مدعی بود که دولت در سایه هم همسو با دولت شهید رییسی بوده، بنابراین تشکیل دادن دولت سایه به لحاظ هویتی معنایی نداشت. به لحاظ مبنایی هم دولت سایه برای احزاب سیاسی است. * آقای جلیلی می‌گوید من حزب ندارم و حزب تشکیل نمی‌دهم، این سوال پیش می‌آید که چه کسی این مأموریت را به ایشان داده است که دولت سایه تشکیل دهد؟ آیا با بودجه شخصی خودشان است؟ این سوالات پیش می‌آید. اگر هم با همین غیر رسمی‌ها و غیرتوافق با جهان روز، این دولت سایه ادامه پیدا کند، شخصیت آقای جلیلی به گونه‌ای نیست که بخواهد سنگ‌اندازی کند و یا چوب لای چرخ دولت بگذارد. |
| اکبر نبوی/ روزنامه نگار اصولگرا | *باند آقای جلیلی، برای کل ایران برنامه دارد و قوه مجریه را سنگر اول برای فتح‌های بعدی می‌داند. سعید حجاریان هم، روزگاری از فتح سنگر به سنگر قدرت سخن می‌گفت. |
| مجید تفرشی/ محقق و کارشناس مسائل بین‌الملل | *دولت در سایه یک ویژگی دارد و آن مقبولیت و قانونمندی است. آقای جلیلی نه رای مردم را برای تشکیل دولت در سایه دارد، نه ما در نظام پارلمانی قرار داریم و نه شفافیت و حسابرسی و نظارتی بر کار او وجود دارد. ما چیزی از دولت در سایه نمی‌دانیم و فقط می‌دانیم عده‌ای هستند که خودسرانه بدون تایید هیچ‌کس خود را مدعی نظارت بر دولت می‌دانند. دولت در سایه در ایران تشکیلش اساسا غیر ممکن است. این مقبولیت را هیچ‌کس به او تفویض نکرده چون او در هیچ‌انتخاباتی رای مردم را نگرفته است. |
| عباس سلیمی نمین/ فعال سیاسی اصولگرا | * این که فردی به عنوان مشاور ارشد به صراحت بگوید: «دولت سایه‌ای که جلیلی از آن سخن می‌گوید به معنای دولت سایه برای کل حاکمیت است، نه فقط برای قوه مجریه» و سپس افرادی چون آقای محسن منصوری نیز آن را تکرار کنند و موضعی در قبال آن اتخاذ نشود نگرانی‌ها درباره عدم شفافیت‌های تشکیلاتی را برمی‌انگیزد. * زمانی که هنوز جمعی به لحاظ تشکیلاتی نتوانسته‌اند ساختار لازم برای دولت سایه قوه مجریه محسوب شدن را ایجاد کنند طرح چنین مسائلی آیا مصداق «غوره نشده مویز شدن» نیست؟ نباید فراموش شود که گردآوردن جماعتی بدون تشکیلات شفاف، زمینه سوءاستفاده و نقش‌آفرینی بدخواهان را به وجود خواهد آورد که مصادیق فراوانی از آن در اختیار است که فعلاً از آن می‌گذریم. شایسته نیست شخصیت وارسته آقای جلیلی در فقدان تشکیلاتی که بتواند افراد تندرو را مهار کند- که معلوم نیست عقبه‌شان کجاست و چگونه هدایت می‌شوند- مخدوش گردد. |
| عبدالله رمضان‌زاده/ سخنگوی دولت اصلاحات | *جلیلی جمله خطرناکی تحت عنوان دولت رقیب را به جای دولت سایه به کار برد که این خلاف قانون است و من نمی‌دانم چرا با او برخورد نمی‌شود اما با توجه به شناختی که از نحوه رفتار و گفتار این جماعت داریم آقای رییس جمهور درباره مواردی نظیر برهم زدن نظم اجتماعی دچار مشکل خواهد شد. |
| جهانبخش محبی‌نیا/ نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی | *دولت سایه آقای جلیلی از زمان آقای رئیسی هم راه به جایی نبرد و بیشتر حالت شعاری داشت. ایشان وقتی عضو شورای عالی امنیت ملی کشور است، چطور می‌تواند در حوزه اقتصاد، سیاست، فرهنگ، IT، هوش مصنوعی و روابط بین‌الملل امر موجود را ارزیابی کند و از طرفی امر مطلوب را پیشنهاد دهد. مگر آنکه حزب داشته باشد. در جامعه ایران حزب معنا و مفهوم ندارد. دولت سایه در بعضی از کشورهای غربی در حالت یک نظریه باقی مانده و امروز احزاب به خوبی این وظیفه را به عنوان حزب موافق یا مخالف انجام می‌دهند و امر سیاست را مدیریت می‌کنند. برخلاف فرهنگی که در غرب گسترش پیدا کرده، در جامعه ایران به دولت تفاهم و دولت‌یار نیاز داریم. |
| احمد حکیمی‌پور/ فعال سیاسی اصلاح‌طلب | *در دنیا مرسوم است احزابی که شکست می‌خورند می روند در دولت سایه و دولت موجود و مستقر را نقد می‌کنند ولی ما نمی‌دانیم آقای جلیلی اصلا متعلق به کدام حزب است، تشکیلات و تابلوی‌شان کجاست، هزینه‌اش از کجا می‌آید. * دولت سایه باید تابلو داشته باشد، ما نمی دانیم تابلوی اینها چیست، در نتیجه این دولت سایه با آن دولت سایه مرسوم در دنیا خیلی خیلی فرق دارد؛ در همه جای دنیا مرسوم است که حزب اقلیت، دولت مستقر را نقد می‌کند؛ اما چیزی که الان می‌گویند دولت سایه نیست، یک محفل پشت پرده است که مردم هم نمی دانند چه کسانی هستند. |
| علی باقری / فعال سیاسی اصلاح‌طلب | * این جریانی که مشغول نقد و بررسی دولت و ارائه پیشنهادهای اصلاحی است، هویتش چیست؟ ماهیت حقوقی‌اش در کجاست؟ منابع ثروت و هزینه‌های کارهای آن از کجاست؟ این یک اصل است که اگر کسی و جریانی می‌خواهد در هیبت دولت سایه قرار بگیرد، اول باید کاملا هویت خودش را روشن کند. آقای پزشکیان از آقای جلیلی در جریان آن مناظره‌ها، از منابع مالی دولت سایه سوال کردند که آقای جلیلی از زیر این سوال در رفتند. این پاسخ قانع‌کننده‌ای نیست که شما مدعی باشید با استفاده از کارشناسان برای همه حوزه‌های ریز و درشت کشور تولید برنامه کردید ولی یک ریال هم هزینه برنداشته است. چون برخی از این کارشناسانی که اسمی هم از آنها در دولت سایه آقای جلیلی برده می‌شود، وابستگان تشکیلاتی و همفکران ایشان که نیستند؛ ایشان از بدنه کارشناسی جامعه استفاده کرده و خیلی طبیعی است که استفاده از نظرات آنان هزینه‌بر است. |
| علی تاجرنیا/ نماینده ادوار مجلس | *نسبت به ادوار مختلف جمهوری اسلامی کارآمدترین دوره را در دولت آقای خاتمی داشتیم، طبیعتاً نمی‌خواهند این ادامه پیدا کند. بنابراین اینکه یک جریانی در آن زمانی که در حاکمیت و قدرت نیست می خواهد فعالیت‌های کارشناسی کند، به نظر من نه تنها امر مذمومی نیست بلکه پسندیده است منتها اینها در ظاهر کار کارشناسی می‌کنند و در باطن و نهان به دولت فشار می آورند و یا با نهادهای موثر دولت را تحت فشار قرار می‌دهند که نتواند برنامه‌های خودش را جلو ببرد. ما این نگاه را در دولت آقای رئیسی که کاملاً همراه با آقای جلیلی و دوستانشان هم بود، دیدیم یعنی حتی دولت آقای رئیسی را هم تحت فشار قرار می‌دادند که با منویات آنها حرکت کند. آنچه که در ارتباط با آقای جلیلی و دوستانشان در قالب دولت سایه اتفاق می‌افتد را کار کارشناسی نمی‌دانم این جریان سعی می‌کند که به نوعی خود را تحمیل کند. |
| حسین مظفر/ چهره سیاسی اصولگرا | *دولت سایه مجوز نمی‌خواهد، تشکیلات است، یک فرد می‌نشیند برای خودش نقطه نظراتش را تنظیم می‌کند و آنها را به مسئولی منعکس می‌کند، این اشکالی ندارد و مشکل قانونی هم ندارد. * دولت سایه دولت مشاوره‌ای است که یکسری از دولت‌ها استقبال می‌کنند، البته امکان دارد برخی از دولت‌ها استقبال نکنند. |
| محمدعلی دستمالی/ جامعه شناس | *جلیلی نه در مورد قول و قراری که درباره اف.ای.تی.اف داشته و نه درباره کرسنت و الباقی ماجراها، توضیح و حرف خاصی نداشت و با آن که صدها بار به جلسات و گعده‌های موسوم به «دولت سایه» اشاره کرد، کسی نفهمید که چه نقشه راه و برنامه خاصی برای اقتصاد و اداره‌ی کشور دارد. |
