پایگاه خبری/ تحلیلی قلم؛ استان ها- شکیبا کولیوند: تقریبآ ۲۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر از شهر همدان در قسمت جنوب شرقی، روستایی قرارگرفته که به نگین روستاهای همدان شهره است و یکی از همین روستاها است که از زیباترین روستاهای هدف گردشگری استان همدان محسوب می‌شود و یا بهتر بگویم، می‌شد!
بافتی سنگی به همراه وجود باغ‌هایی سرسبز این روستا را پوشش داده بود که چشم هر گردشگر و مسافری را به خود جلب می‌کرد. گذشته از این، محور ارتباط اصلی روستا از شهر همدان نیز دارای مناظر و چشم‌اندازهای زیبایی است که می‌تواند به‌عنوان محوری توریستی مطرح شود زیرا وجود چشم‌اندازهای زیبا و مناظر بدیع این محور را به یکی از پتانسیل‌های بالفعل شهر همدان تبدیل کرده است.
این روستا حتی قابلیت ورود به بحث گردشگری ورزشی را دارد، به خوبی به یاد دارم که چندی پیش رئیس هیئت سوارکاری استان همدان در گفت‌وگو با قلم مطرح کرد: ازجمله زیرساخت‌های شهر و استان همدان می‌توان به ورکانه اشاره کرد؛ روستای ورکانه در قاعده توریسم یک برند محسوب می‌شود و می‌تواند توریسم ورزشی را احیا کند.
سیدوحید برقعی با بیان اینکه استقرار ورکانه در یک موقعیت جغرافیایی خاص و منطقه شرقی همدان، نزدیکی به دریاچه و سد اکباتان می‌تواند با معرفی از طریق فضای مجازی و ارتباط منسجم با دفاتر و آژانس‌های گردشگری تخصصی داخلی و خارجی زمینه احیای توریسم ورزشی آنجا با ابعادی که ذکر شد را پدید بیاورد، تصریح کرد: با توجه به اقامتگاه‌های بوم‌گردی که در ورکانه ایجاد شده و حمایت‌هایی که در سازمان میراث فرهنگی از توسعه این بخش داشته‌اند، می‌توان از ظرفیت‌های ورکانه در مسیر توریسم ورزشی نیز بهره‌مند شد.
وی در این راستا تشریح کرد: می‌توان اصطبل پایین روستا را به‌عنوان یک محل نگهداری اسب درنظر گرفت و اصطبل بالا (مری لیلی) را با برگزاری و میزبانی مراسم‌های مختلف و ارائه خدمات ویژه، محلی برای نمایش فرهنگ، آداب و رسوم و دانش کنیم؛ می‌توان با توجه به اینکه گردشگر شب قبل را در ورکانه مستقر می‌شود، صبح با اسب به کمپ برسد و دراین‌بین با شرایط جغرافیایی و توریستی منطقه آشنا شود.
اما آنچه روستای «ورکانه» را در بین روستاهای هدف گردشگری استان همدان متمایز می‌کند بافت سنگی و تاریخی روستا است که در کشور بی‌نظیر است که گویی همه این ظرفیت‌ها در مسیر از دست رفتن است چراکه نتوانسته ایم این روستای رنسانسی را سرپا نگه داریم و بافت آن در حال تبدیل به بافت آجری است!
در این راستا پای صحبت‌های دهیار روستای ورکانه نشستیم تا از وضعیت روستا و اقدامات صورت گرفته در آن بشنویم که در ادامه متن این گفتگو را می‌خوانید:
بنیاد مسکن، نوسازی‌های سنگی را نپذیرفت
داود کزازی در گفتگو با خبرنگار ما با بیان اینکه برخی از خانه‌های قدیمی روستا بایستی نوسازی شوند، گفت: از اوایل سال آینده اقداماتی در این راستا انجام خواهد شد چراکه نمی توان ساختمان‌های قدیمی را نگه داری کرد و البته نگهداری آن‌ها نیز هزینه بر است.
وی با تصریح بر اینکه خانه‌های این روستا باید بازسازی شوند، مطرح کرد: بنیاد مسکن همدان نپذیرفت که خانه‌ها با لاشه‌های سنگ موجود در روستا نوسازی و بازسازی‌ها انجام شود و مطرح شد که این نوسازی‌ها باید فقط با مصالحی چون آجر و سیمان پیش رود بدین ترتیب، نمای سنگی برای ساختمان‌ها در نظر گرفته شد.
وی ادامه داد: بدین ترتیب بسیاری از اهالی روستا برای آن که اقدام به نماسازی سنگی نمایند، هزینه بر بودن آن را مطرح کرده و خواستار اعطای تسهیلات در این راستا شدند، چراکه نماسازی سنگی هزینه ای بالغ بر ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان نیاز دارد.
دهیار روستای ورکانه در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان اینکه در این راستا بنیاد مسکن همدان تسهیلاتی را در نظر گرفته است، مطرح کرد: به ازای هر طبقه در حال حاضر هشت میلیون تومان از سوی بنیاد مسکن جهت نماسازی سنگی اعطا می‌شود.
در ادامه، برآن شدیم تا گفتگویی با دانشیار شهرسازی، مدیر گروه طراحی شهری دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا همدان، پژوهشگر برگزیده گروه هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا و مشاور کارگروه طراحی شهری بازآفرینی محلات سنتی شهر همدان ترتیب دهیم که در ادامه آن را می‌خوانید:
از معماری بافت‌های روستایی غافلیم
حسن سجادزاده در گفتگو با خبرنگار حوزه گردشگری و میراث فرهنگی سپهرغرب در این راستا بیان کرد: امروزه، توجه به بافت روستایی و گردشگری روستایی بسیار پراهمیت است اما متاسفانه ما در بحث‌های تاریخی و طبیعی دغدغه ای نداریم.
وی درخصوص وضعیت پیش آمده درروستای ورکانه ضمن ابراز تأسف عنوان کرد: ما از معماری بافت‌های روستایی غافل هستیم.
طرح‌های هادی خشک و بی توجه به معماری روستاها
مدیرگروه طراحی شهری دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا همدان در تشریح علل این موضوع گفت: از سویی سازمان‌های مرتبط به ویژه بنیاد مسکن با اجرای طرح‌های هادی در روستاها در این زمینه اثرگذار است، چراکه این طرح‌ها بر اساس الگوهای شهری و با ضوابط خشک و مهندسی است و در آن ویژگی‌های انسانی، معماری روستا و مواردی از این دست دیده نشده است.
سجاد زاده در این زمینه به تئوری پنجره شکسته اشاره کرد و افزود: در صورتی که یک خانه در روستایی مطابق معماری سنتی و بافت آن نباشد، سایر مالکان نیز به سمتی می‌روند که می‌توانند در نوسازی و بازسازی‌های ملکشان به سمت خانه‌هایی خارج از بافت و معماری اصیل روستا بروند.
داشتن بوم و مصالح بومی روستا، عامل تاب آوری
وی در این راستا مطرح کرد: باید ببینیم که علت تاب آوری یک روستا در طی چندین سال چه بوده است؟ عامل این روند، داشتن بوم و مصالح بومی روستا بود.
وی در ادامه گفتگو به وضعیت پیش آمده در روستای ورکانه اشاره کرد و افزود: سنگی که سال‌ها است در روستای ورکانه همدان به کار گرفته شده و موجب تاب آور بودن این روستا شده است، همان سنگ خارا یا گرانیت سیاه همدان است که در آرامگاه بوعلی سینا نیزبه کار رفته و شاهد آنیم که آرامگاه بوعلی پایدار و زیبا سرپا مانده است. همین نوع سنگ باعث شده که روستای ورکانه سرپا بماند بدین سان، نباید بافت سنتی و سنگی این روستای قدیمی را تغییر دهیم.
با نماسازی‌ها دنبال فریب هستیم
پژوهشگر برگزیده گروه هنرومعماری دانشگاه بوعلی سینا ضمن ابراز تأسف به ساخت خانه‌هایی آجری و نماسازی‌های سنگی در روستای ورکانه عنوان کرد: متأسفانه گویی در این روستا دنبال مصالحی برای پوسته روستا و به نوعی به دنبال فریب هستیم!
شکل گرفتن نظام کاریکاتوری در ورکانه
سجادزاده با بیان اینکه در گذشته استفاده از مصالح علاوه بر تزئین، ساختار را هم تشکیل می‌داد، مطرح کرد: در روستای ورکانه تنها مصالح بومی برای تزئین به کار رفته و شاهد یک نظام دیکتاتوری در روستا هستیم.
ادا در می‌آوریم
مدیرگروه طراحی شهری دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا همدان با بیان اینکه در این روستا گویی ادا در می‌آوریم، ادامه داد: سخت گیری‌های لازم در این روستا وجود ندارد، مردم آموزش ندیده اند و تخریب‌ها در بافت‌های تاریخی و سنتی مان نه تنها در شهر بلکه در روستاهای همدان نیز روزبه روز بیشتر و بیشتر می‌شود.
سجادزاده خاطرنشان کرد: تا زمانی که قوانین و مقرراتی به شکل سفت و سخت در این روستاها وجود نداشته باشد و اجرایی نشود، این تخریب‌ها ادامه دار خواهد بود و عملاً معماری سنتی روستایمان را از دست خواهیم داد.
وی با بیان اینکه تخصص کمی در این راستا داریم، عنوان کرد: ما سازمان نظام مهندسی ساختمان داریم اما چرا سازمان نظام روستایی نداریم که در آن بتوانیم تاکید بر رعایت الگوهای بومی و محلی را شاهد باشیم؟
از بین بردن گردشگری روستایی در ورکانه/ پوست اندازی ورکانه در پیش است
پژوهشگر برگزیده گروه هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا با اشاره به اینکه در برخی از مکان‌ها و بافت‌ها سلیقهای عمل می‌شود، گفت: شاهدیم که معماران چه حرفهای و چه غیرحرفهای موجب تخریب طبیعت ارگانیک روستا می‌شوند و اینامر، گردشگری روستایی را نیز از بین می‌برد و به راستی که پوست‌اندازی ورکانه درپیش است.
سجادزاده در پاسخ به نقش دهیاران در این وضعیت پیش آمده در روستاها نیز مطرح کرد: انتخاب دهیاران به روش درستی انجام نمیشود و در انتخاب آن‌ها عوامل قومی و قبیلهای مهمتر از داشتن تخصص و سواد است.
وی ادامه داد: از آن جا که روابط روستایی در انتخاب آن‌ها در اولویت است بدین سان، ممکن است یک فرد بدون آموزش دیدن، بدون داشتن درک از معماری روستا و حتی بدون داشتن تحصیلات و سواد به عنوان یک دهیار انتخاب شود.
این دانشیار شهرسازی خاطرنشان کرد: متأسفانه با این روند، دهیاران نیز آموزشی نمیبینند!
سجادزاده با تصریح بر اینکه حداقل در روستاهای خاص بایستی برای انتخاب دهیاران فیلترهای ورود در نظر گرفته شود، مطرح کرد: بایستی برای روستاهایی که بافت خاصی دارند و یا به لحاظ تاریخی و گردشگری حائز اهمیت هستند، افرادی آموزشدیده و متخصص به عنوان دهیار برگزیده شوند.
وی با بیان اینکه در این بین بحث مدیریت محلی حائز اهمیت است، اضافه کرد: در گذشته که مدیریت محلی را وارد روستاها نکرده بودیم، روستاها از نظر معماری خیلی بهتراز امروز بودند، خواستیم ابرویش را درست کنیم، چشمم را هم کور کردیم!
اجرای طرح‌های هادی روستایی، تشویق به تخریب دارد
پژوهشگر برگزیده گروه هنرومعماری دانشگاه بوعلیسینا یادآور شد: در خصوص مدیریت محلی در روستاها بدون هیچ گونه آموزش، ضوابط و قوانین خاص وارد کار شدیم که همین امر موجب شد تا با این وضعیت امروز روبرو شویم.
سجاد زاده با تاکید بر اینکه بایستی دهیاران آموزش دیده بر روند اجرای ضوابط نظارت و کنترل داشته باشند، گفت: در برخی از مواقع از دهیاران می‌شنویم که می‌گویند ما اختیاری در این زمینه نداریم و بنیاد مسکن مرجع بالادستی ما است، در این زمینه باید حق را به دهیاران بدهیم چراکه بنیاد مسکن، در نظام طرح‌های هادی روستایی، تشویق به این نوع تخریب‌ها دارد.
وی در بخش پایانی صحبت‌های خود خواستار تجدید نظر در این مسیر شد و گفت: بایستی کار را به کاردان بسپاریم تا نظام سوداگری در روستاها مدیریت و شاهد تخریب و از دست رفتن بافت‌های معماری و سنتی در روستاهایمان نباشیم.
آنچه روستای «ورکانه» را در بین روستاهای هدف گردشگری استان همدان متمایز می‌کند بافت سنگی و تاریخی روستا است که در کشور بی‌نظیر است.
کاربرد سنگ نه‌تنها در پی، بلکه در قسمت اعظم بناها، ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌ها مورداستفاده قرارگرفته به‌طوری‌که اکثر سنگ‌های مورداستفاده سنگ لاشه است که توسط ملاتِگل کار شده؛ پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می‌رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است.
سنگ، سنگ لاشه، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای «ورکانه» است و عنصر سنگ به‌عنوان اصلی‌ترین مصالح در ابنیه روستای «ورکانه» بیش از هر چیز در بازدید از روستا به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد کاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
اما گویی این که این روستا با قدمتی بیش از ۴۰۰ سال این روزها به کدام سمت و سوی می‌رود، چندان مهم نیست! این که این روزها، بافت سنگی و معماری سنتی روستا اسیر نوسازی‌های آجری و چسباندن سنگ‌های نما شده است، اهمیتی ندارد!
نیمه تابستان سال جاری بود که علی مالمیر،مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان اعلام کرد: بافت سنگی از بین رفته ورکانه باید برگردد و اگر دهیاری و شورا که مسئول هستند ورود پیدا نکنند، مجبوریم پیگیری حقوقی کنیم.
اما تاکنون قدم‌های محکمی در این مسیر برداشته نشده است و به راستی که این نوشتار، مرثیه ای بر ورکانه؛ روستای رنسانسی ایران بود و باز هم ما می‌مانیم و روستاهای تاریخی و سنتی و البته گردشگری همدان که یک به یک در مسیر تخریب پیش می‌روند.
