به‌راستی‌که جنگل‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی تجدیدشونده از اصلی‌ترین و با‌ارزش‌ترین سرمایه‌های ملی کشور هستند که نقش مهمی در استمرار حیات، حفظ و پایداری زیست‌بوم‌ها، ایجاد توازن و توسعه پایدار زیست‌محیطی، حفظ تنوع زیستی، تأمین بستر فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و اشتغال‌زایی، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایشی و حفظ تولید خاک، ایجاد تفرجگاه، تعدیل آب‌وهوا، تولید چوب و کاغذ و مواد دارویی و صنعتی و طبیعت‌گردی ایفا می‌نمایند.
از سویی، نکته حائز اهمیت در بحث جنگل‌ها این است که جنگل‌ها در طبیعت به‌عنوان ضربه‌گیر باران‌های سیل‌آسا عمل می‌کنند و مانع از به وجود آمدن سیلاب‌ها میشوند درحالی‌که این روزها می‌بینیم که در کشور، متأسفانه مسئله، فقط کاهش حجم جنگل‌ها نیست بلکه با کاهش تراکم درختان در سطح جنگلی نیز مواجه هستیم به‌طوری‌که جنگل‌های درجه‌یک به دو، درجه‌دو به سه، درجه سه‌به‌چهار و درجه چهار به پنج سقوط کرده است.
طبق سند راهبردی و عملیاتی سه‌ساله استان همدان، جنگل‌کاری و احیای جنگل‌ها و توسعه زراعت چوب جزو اقدامات اولویت‌دار و مهم توسعه شهرستان همدان عنوان‌شده است.
ازجمله توانمندی‌ها و قابلیت‌های برخی از شهرستان‌های همدان مانند نهاوند، می‌توان به عرضه‌های جنگلی اشاره کرد که وجود بیشترین عرضه جنگلی (۲۲ هزار و ۳۵۴ هکتار) از یک‌سو و امکان احیای حدود سه هزار و ۵۰۰ هکتار جنگل مخروبه و تنک این شهرستان حدود ۵۹۲ هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت از سویی دیگر می‌تواند یک پتانسیل باشد.
شهرستان نهاوند معادل ۲۴.۵ درصد از کل جنگل‌های استان همدان را در دل خود دارد که از این میزان، ۲۰۰ هکتار آن جنگل طبیعی گیان و بقیه در طرح‌های توسعه‌ای جنگل‌ها قرار دارند.
در سند راهبردی سه‌ساله استان همدان احیای ذخیره‌گاه‌های جنگلی و توسعه جنگل‌کاری‌ها در شهرستان‌های مختلف استان همدان همواره مورد تأکید است؛ طرح‌هایی چون؛ جنگل‌کاری شهید بهشتی در شهرستان تویسرکان، جنگل‌کاری کوریجان و شیرین سو در شهرستان کبودرآهنگ، جنگل‌کاری آق‌بلاغ در شهرستان بهار.
در این خصوص برآن شدیم تا گفتگویی با مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
وجود هزار و ۲۷۰ هکتار ذخیره‌گاه جنگلی در استان همدان
اسفندیار خزایی در گفتگو با خبرنگار ما بابیان اینکه استان همدان یکی از استان‌های کم جنگل کشور محسوب می‌شود، مطرح کرد: این موضوع به سبب شرایط اکولوژیکی استان و ارتفاع خاص آن است.
وی با اشاره به اینکه مساحت جنگل‌های استان همدان طبق آخرین آمار برابر ۴۴ هزار و ۷۳۷ هکتار است، عنوان کرد: سال گذشته یک هزار هکتار طرح جنگل‌کاری در استان همدان اجرا شد و سال جاری نیز این طرح جنگل‌کاری اجرایی شد.
وی در خصوص ذخیره‌گاه‌های جنگلی در استان همدان مطرح کرد: بر اساس ماده یک حفظ و حمایت از منابع طبیعی، گونه‌هایی که در حال انقراض هستند و یا ارزش ژنتیکی بالایی دارند، شناسایی میشوند تا گونه غیربومی وارد ذخیره‌گاه‌ها نشود و جنگل‌های خوبی داشته باشیم.
این مسئول با اشاره به اینکه این طرح در جهت برخورد مناسب و هم‌گام با طبیعت است، عنوان کرد: در این راستا در استان همدان ۵۷۰ هکتار ذخیره‌گاه جنگلی وجود داشت که هم‌اکنون، این میزان به یک هزار و ۲۷۰ هکتار ارتقا یافته است.
خزایی در پاسخ به اینکه جنگل‌های تنک و یا جنگل‌های باز که دچار تخریب‌شده‌اند، در استان همدان چه وضعیتی دارند؟ اظهار کرد: وجود ۴۴ هزار و ۷۳۷ هکتار جنگل در سطح استان همدان شامل جنگل‌ها، اراضی جنگلی، ذخیره‌گاه‌های جنگلی، جنگل‌کاری‌ها و پارک‌های جنگلی است اما در مجمع، در استان همدان جنگل‌های تیپی با پوشش بالا بسیار محدود است.
وی با اشاره به اینکه در تراکم تاج پوشش جنگلی، بیش از ۳۳ هزار هکتار در استان همدان تاج پوششی پنج درصدی وجود دارند، عنوان کرد: این تراکم تاج پوشش‌ها با جنگل‌های شمال که تاج پوششی بالای ۹۵ درصد دارند، قابل‌مقایسه نیست.
پوشش جنگل‌های استان همدان تُنُک محسوب می‌شود
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ادامه داد: جنگل‌های استان همدان به‌طور متوسط تاج پوششی بین پنج تا ۱۲ درصد دارند و بهنوعی تُنُک محسوب میشوند.
خزایی با اشاره به میزان متوسط پوشش جنگل در استان همدان اذعان کرد: علاوه بر جنگل‌کاری‌ها هرساله در حال غنی سازی آن‌ها با استفاده از بذر و نهال هستیم بهنوعی که جهت غنیسازی زیر تاج غنیسازی کاشته میشوند.
وی در پاسخ به وضعیت تخریب جنگل‌ها و دخالت‌های انسانی به این عرصه‌ها در استان همدان مطرح کرد: ازآنجاکه وسعت جنگل‌های استان همدان محدود است، سعی کرده‌ایم تا امور مربوط به حفاظت از جنگل‌ها را ارتقا بخشیم بدین‌سان قطع درختان جنگل را نداریم و حفاظت بالایی در این زمینه وجود دارد.
ورود آبگرمکنهای خورشیدی به‌جای استفاده از درختان جنگل‌ها
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان تصریح کرد: در برخی از مناطق که استفاده هیزمی از درختان جنگل وجود داشت، سعی شد تا طرح‌های جایگزین مطرح شود به‌عنوان‌مثال، آبگرمکنهای خورشیدی در آن مناطق ایجاد شد و تلاش کردیم تا با توانمندسازی اهالی منطقه با کمک تسهیلگران وارد موضوع شویم.
خزایی با اشاره به اینکه آموزشهای مشارکتی را درپیش گرفتیم اذعان کرد: تلاشکردیم تا با اجرای این طرح در مسیر اجرای طرح جنگکاری در صیانت از جنگل توسط مردم بومی قدم برداریم.
وی با تصریح بر اینکه صفرتا صد این برنامه‌ها توسط مردم بومی آن محدوده‌ها به انجام رسیده است، خاطرنشان کرد: در این زمینه آموزش‌هایی جهت توانمندسازی مردم در زمینهی اصلاحی و احیایی در پیش‌گرفته شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان در بخش پایانی این گفتگو در پاسخ به اینکه برنامه‌های در نظر گرفته‌شده درزمینهی جنگل و احیای آن در سند راهبردی سه‌ساله استان همدان به کجا رسیده است؟ اظهار کرد: هم‌اکنون طرح‌ها و اقدامات مربوط به اداره کل منابع طبیعی استان همدان که تا پایان سال ۱۴۰۰ برنامه‌ریزی‌شده بود، به‌صورت صددرصدی به انجام رسیده‌اند.
جنگل‌کاری و حفاظت از جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین جنبه‌های مدیریت و توسعه پایدار محسوب میشوند که به‌عنوان یکی از ارکان توسعه پایدار، در استمرار حیات، حفظ و پایداری زیست‌بوم‌ها، ایجاد توازن و توسعه پایدار زیست‌محیطی، حفظ تنوع زیستی، تأمین بستر فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و اشتغال‌زایی، کنترل آب‌های سطحی و تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرسایشی و حفظ تولید خاک، ایجاد تفرجگاه، تعدیل آب‌وهوا، تولید چوب و کاغذ و مواد دارویی و صنعتی و طبیعت‌گردی محسوب و در صورت بی توجهی به آن تمام شاخص‌های عنوان شده را نیز گویی به فراموشی سپردهایم.
حال که استان همدان به دلیل شرایط اکولوژیکی و اقلیمی سطح پوششی بالایی را به لحاظ جنگلی ندارد، بایستی در احیای جنگل‌های مخروبه، تنک و یا جنگل‌هایی که به‌مرورزمان تخریب‌ها و مخاطرات انسانی را تجربه کرده‌اند قدم‌های جدی برداشته شود.
ضرورت حفاظت از جنگل‌ها، اصلاح و احیاء کاربری‌های جنگلی جزو اولویت‌های مدیریت پایدار است و درصورتی‌که به این مهم توجه نشود، یک‌پایه توسعه پایدار لنگ خواهد ماند. بدینترتیب، می‌توان با استفاده از روش‌های بهینه‌سازی کاشت با انتخاب گونه‌های مقاوم با شرایط اقلیمی و منطبق با وضعیت آب‌وهوایی حاکم بر منطقه، بهره‌گیری از روش‌های نوین حفاظت و نگهداری از مراتع جنگلی، افزایش وسعت جنگل‌ها، ممانعت از تبدیل جنگل به اراضی کشاورزی، جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه و نگهداری بهینه با رعایت اصول جنگلداری نقش مؤثری در حفظ سرانه فضای جنگلی استان همدان داشت. موضوعی که این روزها، نیاز استان در همدان با حساسیت بیشتری دنبال شود.
در استان همدان شاهدیم که باغ‌ها یک‌به‌یک تبدیل به خانه باغ و رستوران‌ها میشوند و از باغ‌های تولیدی و اقتصادی در مسیر دیگری در حال پیشروی هستند.
کمبود فضای سبز در استان همدان و به عینه کمبود فضاهای تفریحی مناسب، موجب می‌شود تا مردم برای گذران وقت و بهنوعی استراحت و تفریح به جنگل‌ها پناه بیاورند و این امر علاوه بر احتمال تخریب درختان و آتش روشن کردن‌ها با خود از بین بردن پوشش گیاهی و کوبیدگی خاک‌ها را نیز به همراه دارد بدین‌سان نیاز است تا در کنار اجرای طرح‌های توسعه جنگل و طرح‌های حفظ عرصه‌های جنگلی و احیا مناطق از بین رفته نوعی مدیریت استراتژیک و حساسی در پیشبرد اهداف مدیریت توسعه پایدار در پیش‌گرفته شود و فکری نیز برای وضعیت کمبود فضای سبز در استان همدان وجود داشته باشد.
از سویی، به‌راستی‌که ذخیره‌گاه‌های جنگلی استان همدان گنجینه‌ای از ذخایر ژنتیک گونه‌های نادر و کمیاب است بنابراین، نیاز به توجه و حمایت ویژه‌ای دارند؛ بدین‌سان نیاز است تا مردم با خاصیت آن‌ها آشنا شوند و خود در حفاظت آن تلاش و برنامه‌ریزی کنند و دراین‌بین، نقش تسهیلگران و اجرای طرح‌های مشارکتی بیش‌ازپیش مطرح است که می‌توان با قدم نهادن در این مسیر، علاوه بر احیا، اصلاح و توسعه طرح‌های مربوطه در مسیر تورهای گردشگری روستایی، طبیعت‌گردی و اکوتوریسم در استان با کمک نیروهای بومی و محلی گام‌های جدی برداشت، موضوعی که حتی در دوران شیوع ویروس کرونا نیز با یک سازماندهی منسجم و برنامه‌ریزی هوشمند می‌تواند تن نحیف گردشگری را زنده نگه دارد.
