محسن سلیمانی دانشیار گروه محیط زیست دانشگاه صنعتی اصفهان و عضو تیم پژوهشی آلودگی هوا در برنامه تلویزیونی تفاوط شبکه اصفهان با موضوع (اصفهان هوا ندارد) با بیان اینکه پروژه منشایابی ذرات معلق توسط دانشگاه صنعتی و سیاهه انتشار آلودگی هوای اصفهان را دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۹۶ دنبال کردند، اظهار داشت: برآورد دانشگاه اصفهان از انتشار آلاینده‌ها از خروجی‌ها (دودکش صنایع و خودروها) در منطقه کلانشهر اصفهان و پیرامون بود و همچنین آلاینده‌های معیار که شاخص آلودگی هوا براساس آنها اندازه‌گیری می‌شود مانند گازهای آلاینده، اکسیدهای نیتروژن، گوگرد، ازن، مونوکسید کربن و ذرات معلق مورد بررسی قرار گرفت.
وی با اشاره به اینکه در منشایابی و سهم بندی منابع آلاینده که مهمترین عامل بر کیفیت هوا است از نقاط مختلف نمونه برداری شده است، افزود: این مطالعات سال ۱۳۹۶- ۱۳۹۷ انجام شده و آمار مربوط به آن مقطع است در حالی که این اطلاعات هرسال نیاز به بروز رسانی دارد گرچه در کلیت موضوع فرقی نمی‌کند و برای تصمیمگیری مسئولان درمورد کنترل آلودگی هوای اصفهان قابل استناد و استفاده است.
دانشیار گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان ابراز داشت: منطقه‌ای مانند اصفهان که در شعاع ۳۰ کیلومتری آن عوامل مختلف آلاینده و شهرک‌های صنعتی است و در اطراف آن واحدهای تولیدی و درون شهر حمل و نقل و ناوگان‌های سبک و سنگین و اصناف مختلفی وجود دارد که همیشه فعال هستند، متأثر از مناطق پیرامون خود است و از سوی دیگر تحت تأثیر کانون‌های گرد و غبار در شرق اصفهان و استان‌ها و کشورهای همسایه است که با بارندگی و تغییر اقلیم کاهش یا افزایش پیدا می‌کنند.
میزان تأثیرگذاری منابع در فصل‌های مختلف متفاوت است
سلیمانی با اشاره به اینکه میزان تأثیرگذاری منابع در فصل‌های مختلف متفاوت است، ادامه داد: سال ۱۳۹۶ که این تحقیق انجام شد در فصول سرد عمده آلودگی ناشی از صنایع ۳۷ درصد و از فرآیند احتراق بود. این عدد در صورت ثابت بودن فعالیت در فصول گرم سال نیز همین میزان بوده اما اثرگذاری آن متفاوت است.
وی با بیان اینکه آلودگی ناشی از کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و موتور سیکلت‌ها ۳۳ تا ۵۳ درصد بین فصول سرد و گرم متفاوت است، به سهم منابع خانگی به عنوان یکی از منابع آلاینده هوا اشاره کرد و گفت: در فصول سرد به ویژه ماه‌های آبان و آذر مصرف گاز افزایش می‌یابد و در اصفهان به مصرف ۴۰ میلیون مترمکعب گاز در شبانه روز می‌رسد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: بر اثر کاهش دما و پایداری هوا در این مدت این ورژن اتفاق می‌افتد و غلظت آلاینده‌ها در شهر افزایش می‌یابد اما با تغییر فصل‌ها مشاهده می‌کنیم که سهم منابع خانگی از هفت درصد در پاییز و زمستان به ۲ درصد در فصول گرم می‌رسد.
وی با اشاره به اینکه گرد و غبار جاده‌ای و طبیعی و ریزگردهای ناشی از سایش لاستیک خودروها بر آلودگی هوا در فصل سرما چهار درصد است، افزود: این سهم با فعالیت کانون‌ها در فصل گرم به ۲.۵ برابر افزایش می‌یابد و به ۱۰ درصد می‌رسد ضمن اینکه در فصول سرد تأثیر کانون‌های طبیعی در انتشار غبار کمتر است و این پدیده بیشتر از سایش لاستیک‌ها و فعالیت‌های عمرانی در سطح شهر ناشی می‌شود.
سلیمانی با بیان اینکه فعالیت برخی منابع آلاینده در دوران کرونا متوقف نشده و بخش صنعت فعال بوده است، اظهار داشت: یکی از دلایل دیگر آلودگی هوا در دوران تعطیلی‌های کرونایی این است که آلاینده‌های هوا فقط ذرات معلق نیست، آلاینده‌هایی مانند اکسیدنیتروژن که از فعالیت‌های صنعتی، نیروگاه‌ها و حمل و نقل ناشی می‌شود باید در نظر گرفت، این‌ها وقتی وارد هوا می‌شود به صورت ذره‌ای بروز می‌یابد و به ذرات هوا می‌چسبند که تحت عنوان آلاینده‌های ثانویه شناخته می‌شوند و بین ۱۱ تا ۱۳ درصد سهم آلودگی ذرات معلق هوای شهر اصفهان در فصول سرد و گرم سال ناشی از این بخش است.
وی به سهم منابع غیراحتراقی که ناشی از بخارات پمپ بنزین‌ها یا مناطقی که نشت مواد آلی و سوختی است، اشاره کرد و گفت: این آلاینده‌ها به صورت گاز وارد هوا شده و به ذرات معلق می‌چسبند و این‌ها سهم یک تا ۲ درصد را در هوای اصفهان در فصول مختلف دارند و مابقی منابع بین هفت تا هشت درصد منابعی هستند که در مطالعه ناشناخته است.
دانشیار گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان همچنین به نتایج تحقیق سیاهه انتشار توسط دانشگاه اصفهان اشاره و اظهار کرد: درصدهای انتشار از منابع ثابت و متحرک در سراسر شهر اصفهان با پیرامون آن، بسته به نوع آلاینده متفاوت است؛ نقش منابع متحرک (حمل و نقل) در ترکیباتی مانند مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار از منابع ثابت (صنایع) بیشتر است اما در انتشار ذرات معلق pm و اکسیدهای گوگرد که بسیار مهم بوده و تأثیر آن بر سلامت زیاد است بخش عمده آن ناشی از منابع ثابت یا صنعت است.
خروجی مطالعات سیاهه انتشار نقش صنعت را در تولید ذرات معلق به عنوان مهمترین عامل آلودگی هوای اصفهان پررنگ می‌کند
سلیمانی با بیان اینکه خروجی مطالعات سیاهه انتشار نقش صنعت را در تولید ذرات معلق به عنوان مهمترین عامل آلودگی هوای اصفهان پررنگ می‌کند، ابراز داشت: در شهرهایی مانند اصفهان مسیر توسعه به درستی و به مفهوم پایدار که به محیط‌زیست و منابع طبیعی آسیب نزند، طی نشده است؛ اصفهان باغشهری با هوای پاک بوده که امروز وضعیت آلودگی آن به این شکل است و محیط زیست شعارمان شده و می‌خواهیم مسیر اشتباه را برگردیم و شهر را زیست پذیر کنیم که این به راحتی امکان پذیر نیست.
وی تصریح کرد: این مهم عزم و اراده جدی نیاز دارد، با توجه به وضعیت موجود این محیط تاب آلودگی و فشار بیشتر ندارد و نیاز است صنایع یا بکارگیری تکنولوژی‌های جدید آلایندگی را کاهش دهند یا اگر این اقدام را نمی‌کنند فعالیت آنها در اصفهان متوقف شود.
وی تصریح کرد: اصفهان هر ساله در تولید فولاد، آهن و آجر رتبه برتر کشوری دارد، تولید و اشتغال خوب است اما هزینه آن جان و سلامت مردم و محیط‌زیست ما است. مسئله آلودگی هوا با مقوله‌های اقتصادی گره خورده است؛ آیا اولویت محیط‌زیست و سلامت است یا اینکه شغل و تولید بیشتر باشد؟ باید مسئولان عزم و اراده جدی در مسیر جلوگیری از توسعه به مفهوم ناپایدار داشته باشند.
همچنین حسین حق شناس معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان در این برنامه اظهار داشت: پروژه منشایابی ذرات معلق بصورت آزمایش‌های میدانی و توسط دستگاه‌هایی انجام می‌شد که بسیار هزینه بر بودند و از دانمارک وارد کردند که ذرات معلق در هر منطقه را نمونه‌گیری و آنالیز کنند تا نوع و منشأ بررسی شود، این پروژه بزرگ به دلیل آزمایشات زمان بر بود اکنون هر دو مطالعات تمام شده و نتایج آن برای استفاده مسئولان آماده است.
وی با بیان اینکه می‌توان از تجربیات سایر کشورها در کاهش آلودگی هوا بهره برد، ادامه داد: در تقسیم بندی نوع آلاینده‌ها برخی گازهایی مانند co، sox و nox و بخش دیگر غیر گازی مانند ذرات معلق هستند که این ذرات به دلیل سایز بسیار کوچک با چشم قابل مشاهده نیستند، ضمن اینکه پدیده جوی مانند بارش باران و وزش باد در تشدید شرایط آلودگی هوا مهم است و در اصفهان مسئله تأثیر صنایع، حمل و نقل و اقلیم باید با هم بررسی و تحلیل شود.
تردد کامیون‌ها حتی خارج از شهر میزان آلاینده‌ها را افزایش می‌دهد
معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان با بیان اینکه با بیان اینکه وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون‌ها و اتوبوس‌ها دود ایجاد می‌کنند و دود سیاه همان ذرات معلق است، ابراز داشت: وسایل نقلیه سنگینی که درون و حتی بیرون شهر تردد می‌کنند بر آلودگی هوا مؤثر هستند و اگر این موارد را دسته بندی کنیم، صنایع و حمل و نقل صنایع در آلودگی هوای اصفهان نقش دارند نکته بعدی اینکه اصفهان در شاهراه ارتباطی است و وسایل نقلیه‌ای که مبدا یا مقصد آنها اصفهان نیست اما از این منطقه عبور می‌کنند و آلایندگی آنها بر این کلانشهر تأثیر می‌گذارد.
حق شناس اضافه کرد: ذرات معلق به مرور ته نشین شده و با تنفس وارد بدن انسان می‌شود و عامل اصلی بسیاری از بیماری‌ها است که تأثیر محلی بر آبی که می‌نوشیم و خاک دارد، این در حالی است که انتشار آلاینده‌های گازی نیز بر افزایش گازهای گلخانه‌ای تأثیر دارد و به مرور باعث تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین می‌شود به طوری که هرسال شاهد افزایش دما هستیم و سونامی‌ها و خشکسالی‌هایی که به مرور رخ داده و کره زمین را از زیست پذیری خارج می‌کند.
وی افزود: وقتی کودک بودم، اصفهان برف زیاد می‌آمد و مادی‌ها خیلی آب داشتند و باغات که در کنار این نهرها وجود داشت، اما اکنون این چنین نیست و این امر ناشی از آلودگی هوا و سوخت است که نمی‌دانیم در آینده وضعیت چقدر بدتر خواهد بود و گام نخست و مهم این است که مردم و مسئولان درک کنند راه را اشتباه آمدیم به راه مسیر درست بیاندیشند.
معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان با اشاره به انجام پژوهش‌هایی در زمینه تأثیر حمل و نقل کشوری و بین شهری بر آلودگی هوا، خاطرنشان کرد: کارخانه‌های فولاد و ذوب آهن مصرف کننده آب است به طوری که زاینده رود تا ۳۰ کیلومتری اصفهان جاری است از آنجا خیلی صرف صنایع می‌شود، صنایع فولاد مصرف کننده آب و تولید کننده آلاینده است و محصول فولادی آن صادر می‌شود که باید از طریق جاده و یا قطار به بندرعباس صادر شود! چرا این صنایع در در بندرعباس نباشد؟ از این رو نیاز است مسئله در سطح کشوری حل و فصل شود.
باید برنامه‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت برای کاهش آلودگی هوای اصفهان تدوین شود
حق شناس با بیان اینکه باید برنامه‌های بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت برای کاهش آلودگی هوای اصفهان تدوین شود، گفت: از هم اکنون باید برنامه‌ریزی شود که تا پنج سال یا ۱۰ سال آینده تکلیف چیست تا مسیری را که اشتباه آمدیم، با اجرای این برنامه‌ها اصلاح کنیم.
وی با بیان اینکه در حمل و نقل نیز نیازمند برنامه‌ریزی هستیم، ابراز داشت: اصفهان تا ۴۰ – ۵۰ سال پیش شهری کوچک بوده که بیشتر جمعیت در روستاهای اطراف بودند و برای برخی نیازها به شهر می‌آمدند اما اکنون سایز شهر که بزرگ شده و مسیرها دور شده باید خودرو استفاده کنند؛ راه حل کشورهای غربی در این زمینه محله محوری و توزیع امکانات است اما این راهکار نیز بلند مدت بوده و در طرح‌های شهرسازی و مطالعات جامع باید در نظر گرفته شود.
معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان با بیان اینکه وسیله نقلیه دودزا مجرم است، ادامه داد: برای مشکلات اقتصادی بهبود سیستم خودروها باید چاره اندیشی کرده و دولت و شهرداری‌ها کمک کنند و در اقدامات اورژانسی باید دید سهم کدام بخش بیشتر است و برویم دنبال اتوبوس‌ها و خودروهای فرسوده که آلایندگی مشخص شود و در این زمینه با کسی تعارفی نداشته باشیم.
حق شناس با بیان اینکه یکی از راهکارهای اورژانسی همکاری پلیس و کنترل هوشمند خودروهای دودزا و ترافیک است، ابراز داشت: هوشمند سازی فضای مجازی و دور کاری و آموزش مجازی دانش آموزان از دیگر پیشنهادات ما به مدیریت بحران در شرایط اضطرار است که با توجه به تجربه دوران کرونا قابل اجرا است.
