محمدعلی سبحانی با بیان این که منطقه نیازمند نگرشی اصلاح طلبانه و اعتدالگرایانه است، افزود: در شرایط کنونی جهلی مقدس و مرکب به عنوان نماد اسلام به جهانیان در حال معرفی است، در حالی که موقعی که آقای خاتمی، رییس جمهور بود صدای ایشان در سطح جهان اسلام شنیده می‌شود و وقتی ایشان حرفی می‌زدند در سطح جهان می‌گفتند آدرس اسلام یعنی همین صحبت‌هایی که ایشان مطرح می‌کند ولی اکنون متاسفانه در داخل و خارج از کشور از نگاه‌هایی چون ایشان که شخصیتی موثر و تاثیرگذاری هستند غفلت کرده‌ایم در حالی که آن‌ها می‌توانند صدایی جدید برخلاف صدایی که اکنون از منطقه شنیده می‌شود، مطرح کنند.
این دیپلمات با سابقه کشورمان با بیان این که منطقه نیازمند نگرشی اصلاح‌طلبانه و اعتدالگرایانه است، تاکید کرد: می‌توانیم مدل برجام را در مورد حل مسائل منطقه در پیش بگیریم و مدل برد – برد را در این چارچوب اجرا کنیم.
متن گفت‌وگوی محمدعلی سبحانی، مشاور ظریف و سفیر پیشین ایران در لبنان با خبرنگار سیاسی خارجی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) را در ادامه می‌خوانید:
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه در پاسخ به این سوال که یکی از سیاست‌های اصلی دولت تدبیر و امید در طی این دو سال اخیر در عرصه‌ی سیاست خارجی علاوه به نتیجه رساندن پرونده‌ی هسته‌ای کشور، ترمیم روابط با کشورهای منطقه از جمله کشورهایی چون عربستان بوده است ولی برخی معتقد هستند که دولت در پیشبرد این سیاست با وجود توفیقات خوبی که در حل پرونده هسته‌ای داشته در این ارتباط به موفقیت چندانی دست پیدا نکرده است. به نظر شما علت چیست؟ گفت: ما گرفتار یک وضعیت بحرانی در منطقه هستیم و نمی‌توانیم خیلی انتظار داشته باشیم پیشرفت ایران در سطح بین‌المللی، همان قدر که در اروپا و آسیا دست ما را بازتر کرده، در خاورمیانه نیز این گونه باشد.
برجام چشم‌انداز منطقه و هم‌چنین ذهنیت دیگران درباره ایران را تغییر داده است
این دیپلمات با سابقه کشورمان در همین راستا ادامه داد: واقعیت این است که در خاورمیانه و کشورهایی از جمله سوریه، بحرین، یمن، عراق و لبنان شاهد واقعیات تلخی تحت عناوین جنگ فرقه‌یی، تروریسم، جنگ نیابتی، متوقف شدن کامل توسعه و هم‌چنین امکان عملیات نظامی بین‌المللی در این کشورها هستیم. ورود کشورهای بزرگ و رقابت تسلیحاتی منجر به تغییراتی در منطقه می‌شود که نتیجه آن به کل منطقه حتی به ایران هم رسیده است. در رقابت تسلیحاتی، اتفاقات مهمی ممکن است بیفتد و باید مراقبت کرد تا دستاورد تاکتیکی، «استراتژی نه شرقی – نه غربی انقلاب اسلامی» و «سیاست موازنه منفی» که یک شیوه دوست داشتنی برای ایرانی‌ها بوده است را از دست ندهیم.
این کارشناس مسائل منطقه افزود: در چنین شرایطی رابطه کشورها نمی‌تواند رابطه عادی باشد یعنی همه احتمال می‌دهند اتفاقاتی در منطقه می‌افتد و می‌خواهند کلاه خود را از دست ندهند. بدون شک اگر ما در برجام به نتیجه نرسیده بودیم این احتمالات در ذهن همسایگان ما کمتر بود. برجام چشم‌انداز منطقه و هم‌چنین ذهنیت دیگران را درباره ایران تغییر داده است. زمانی که کشوری ضعیف می‌شود کشورهای دیگر به آن طمع می‌کنند، یک وقت هم ممکن است کشوری تقویت شود و کشورهای دیگر نگران می‌شوند که ممکن است سهم آن‌ها از ظرفیت‌های موجود در منطقه کاهش یابد و جایگاه‌شان تغییر کند. الان باید با این دید نگاه کنیم و در این شرایط منطقه به دنبال وضعیت بهتر باشیم. آن چه این وضعیت بهتر را در رابطه با این کشورها ایجاد می‌کند این است که ما وضعیت خود را به گونه‌ای تثبیت کنیم که دیگر طمعی نسبت به ایران نباشد و با تلاش آن‌ها وضع به هم نخورد.
تنش‌زدایی در شرایط کنونی با شرایط قبل از برجام بسیار متفاوت است
سفیر پیشین ایران در لبنان با بیان این که برجام برای ایران موقعیت متفاوتی را ایجاد کرده است، افزود: ما باید به مردم بگوییم که اگر اختلافات کاهش نیافته است، علت این است که این دولت در سطح جهانی و منطقه‌یی به دنبال بازسازی وضعیت ایران و بهبود رابطه با کشورهای مختلف است ولی برخی از جمله در منطقه این موضوع را دوست ندارند و نمی‌خواهند چنین اتفاقی بیقتد از دیگر سو باید به این نکته توجه داست که تنش‌زدایی در شرایط کنونی با شرایط قبل از برجام بسیار متفاوت است.
مشاور وزیر خارجه در پاسخ به این که آیا در حال حاضر تغییر رابطه ایران با غرب و کشورهای دیگر راحت‌تر از تغییر رابطه با کشورها منطقه است؟ با اشاره به این که برجام موقعیت متفاوتی را برای ایران ایجاد کرده است، تصریح کرد: تغییر رابطه با کشورهای اروپایی و آمریکا زمینه یک نوع تنش‌زدایی بین ایران و غرب را فراهم کرد و ما این مسأله را در مورد روسیه و چین هم داریم. البته این دو کشور در زمان تحریم با ما همکاری می‌کردند ولی اگر در زمانی چینی‌ها این اختیار را داشتند که به انتخاب خودشان هر کالایی را به هر کیفیتی به ایران صادر کنند در آینده چنین موقعیتی را نخواهند داشت به همین بابت برخی از بخش‌های اقتصادی چین از موضوع برجام خشنود نیستند ولی اشکالی ندارد ما بر اساس موازنه منفی نمی‌خواهیم کسی حذف شود؛ بلکه می‌خواهیم بر اساس شرایطی عادلانه با دیگر کشورها رابطه اقتصادی و سیاسی داشته باشیم.
سبحانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در این مصاحبه با اشاره به انتشار برخی از اخبار مبنی این که روسیه از خاک ایران برای حمله موشکی به تروریست‌ها در داخل مرز سوریه استفاده کرده است گفت: به این موضوع انتقاداتی وارد است چرا که این موضوع ممکن است موازنه منفی در مورد ایران را به خطر بیاندازد.
او با تاکید بر این موضوع که ما نباید دریافت‌های تاکتیکی را به سمت از دست دادن امکان‌های استراتژیک پیش ببریم، خاطرنشان کرد: بنای موازنه منفی همین است که کسی به خاک ایران طمع نکند و باید بدانند ایران جای هیچ‌کس نیست و این استراتژی پاسخ داده و برای مردم ایران خیلی دوست‌داشتنی است. در سال ۵٧ هم همه متوجه شدند که مردم برای استقلال خیلی اهمیت قائل هستند. ما نباید در جهتی حرکت کنیم که خدشه‌ای به استقلال ما وارد شود.
این دیپلمات با سابقه کشورمان در ارتباط با این که گره کور روابط ایران با عربستان در کجاست؟ گفت: آن چه که در حال حاضر بر روی آن تاکید دارم بحث گفت‌وگو با عربستان است و این که ما بتوانیم با عربستان به تفاهم برسیم. ما می‌توانیم مدل برجام را در مورد حل مسائل منطقه در پیش بگیریم و مدل برد – برد را در این چارچوب اجرا کنیم.
مشاور وزیر خارجه با اشاره به جنگ نیابتی ایجاد شده در منطقه و تاثیر آن در افزایش رقابت‌های تسلیحاتی خاطرنشان کرد: با توجه به این شرایط ما اصرار داریم که با عربستان گفت‌وگو کنیم.
سبحانی با اشاره به نقش کشورهایی هم‌چون ایران، ترکیه و عربستان در حل مسائل و درگیری‌های موجود در این منطقه گفت: اگر آن‌ها به نحوی در مورد مسائل داخلی منطقه توافق کنند مشکلات موجود در منطقه قابل تحمل‌تر می‌شود و در واقع می‌توان در جهت حل آن حرکت کرد.
جهلی مقدس و مرکب به عنوان نماد اسلام به جهانیان در حال معرفی است
این دیپلمات با سابقه کشورمان با اشاره به طیف‌های فکری و اندیشه‌ای موجود در منطقه ادامه داد: در حال حاضر در منطقه و جهان اسلام از تفکر حسنین هیکل تا تفکر ابوبکر بغدادی وجود دارد. در واقع از نگاه خیلی باز تا نگاهی که فقط لوله تفنگ را می‌شناسد.این در حالی است که وقتی آقای خاتمی رییس‌جمهور ایران بود صدای ایشان در سطح جهان اسلام شنیده می‌شد و وقتی ایشان حرف می‌زدند، دیگران می‌گفتند آدرس اسلام یعنی همین صحبت‌هایی که ایشان مطرح می‌کند. ولی اکنون در سطح جهان در ارتباط با اسلام یک سردرگمی وجود دارد چرا که یک جهل مقدس و مرکب به عنوان نماد اسلام در سطح جهانی در حال معرفی است.
وی در این راستا افزود: متاسفانه در داخل و خارج از کشور از نگاه‌هایی چون آقای خاتمی که شخصیتی موثر و تاثیرگذار هستند غفلت کرده‌ایم در حالی که آن‌ها می‌توانند صدایی جدید برخلاف صدایی که اکنون از منطقه شنیده می‌شود در این عرصه مطرح کنند.
اصرار بر گفت‌وگو با عربستان به معنای التماس کردن نیست
او در بخشی دیگر از این گفت‌وگو با بیان این که وقتی اصرار می‌کنیم که با عربستان گفت‌وگو کنیم ، این به معنای التماس کردن نیست، خاطرنشان کرد: در واقع ما با این اصرار، به عربستان می‌گوییم که منطقه در حال از دست رفتن است و تو در این زمینه مسوول هستی و باید پاسخگو باشی.
منطقه نیازمند نگرشی اصلاح‌طلبانه و اعتدالگرایانه است
سفیر پیشین ایران در لبنان با تاکید بر این که منطقه نیازمند تعقل و تفکر است، تصریح کرد: باید یک نگرش اصلاح‌طلبانه و اعتدالگرایانه حاکم شود و ما نباید از گفت‌وگو قهر کنیم بلکه در کنار این اصرار به گفت‌وگو، باید به کشورهای مهم دنیا این پیام را منتقل کنیم که ما برای گفت‌وگو آمادگی داریم ولی این عربستان است که چنین آمادگی را ندارد.
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه با تاکید بر این که توسعه در خاورمیانه متوقف شده و حتی در این زمینه عقب گرد داشته‌ایم، افزود: مثلا سوریه کشور سرپایی بود و در شرایطی قرار داشت که چندان با کشورهای منطقه فاصله نداشت ولی اکنون نصف مردم این کشور آواره هستند و همه نیروهای بالنده‌ای که باید در دفاع از سرزمین‌های اسلامی و عربی نقش بازی کنند در مقابل یکدیگر قرار گرفته و در راستای نابودی یکدیگر نقش بازی می‌کنند.
ایران هراسی ریشه در داخل و خارج از ایران دارد
سبحانی بار دیگر به اهمیت عربستان در منطقه اشاره کرد و گفت: بدون حضور عربستان گفت‌وگوهای منطقه‌یی فایده‌ای ندارد. از دیگر سو در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس که با یکدیگر پیمان‌های امنیتی دارند دغدغه‌های مشترکی وجود دارد. آن‌ها همه مقداری از ایران می‌ترسند که این ایران هراسی ریشه در داخل و خارج از ایران دارد.
وی به مساله یمن نیز اشاره کرد و افزود: من معتقدم در مسأله یمن با توجه به نگاه خیرخواهانه‌ای که داریم، نباید بیش از حدی که نقش داریم در مورد نقش‌مان بزرگ‌نمایی کنیم چراکه ایران نه با یمن هم مرز است و نه به دنبال تشکیل حکومتی در آن‌جاست بلکه ایران می‌خواهد در یمن دولت پایداری ایجاد شود و ایجاد این دولت پایدار امکان‌پذیر نیست مگر این که تمام گروه‌های صاحب نفوذ و دارای قدرت از جمله حوثی‌ها که به غلط آن‌ها را به ایران نسبت می‌دهند در این فرایند مشارکت داشته باشند.
به غلط حوثی‌ها را به ایران نسبت می‌دهند
این دیپلمات پیشین ایران با بیان این که عربستانی‌ها در مورد وابستگی حوثی‌ها به ایران بزرگ‌نمایی می‌کنند، گفت: متاسفانه برخی از تبلیغات نادرست داخلی در کشور نیز به عربستان در این زمینه کمک کرده است. در حالی که ایران تاکید دارد که در یمن یک حکومت مشارکتی و پایدار با حضور مردم و گروه‌های مختلف سیاسی ایجاد شود.
مشاور وزیر خارجه ادامه داد: عربستان سعودی در حال حاضر در یمن عملیات نظامی می‌کند و مردم غیرنظامی را هم می‌کشد و برای پوشاندن آن، نیاز به دشمن خارجی دارد و یکسره علیه ایران تبلیغ می‌کند و تصویر ایران را در افکار عربی اسلامی خدشه‌دار می‌کند، بنابراین ما نمی‌توانیم بدون آتش‌بس و رسیدن به یک شرایط گفت‌وگو، خودمان را بازسازی کنیم.
سبحانی با تاکید بر این که ایران بیش از همه نیاز به امنیت دارد چراکه تصمیم گرفته رابطه خود را با دنیا بهبود ببخشد و عقب‌ماندگی‌های قبل را جبران کند گفت: ایران در مسیر توسعه قرار دارد و در کشوری که ناامنی وجود داشته باشد توسعه به وجود نمی‌آید بنابراین ما باید فرایندی را دنبال کنیم که امنیت به کل منطقه برگردد.
او با تاکید بر این که در یک فرایند بین‌المللی می‌توان با تروریسم مبارزه کرد و ایران نمی‌تواند در این عرصه به تنهایی به مبارزه بپردازد به سیاست‌های دولت تدبیر و امید برای تعامل با دنیا و تنش‌زدایی اشاره کرد و گفت: این سیاست‌ها تا حدود زیادی به نتیجه رسیده است چنان که اگر در زمانی ایران را جزئی از مشکل سوریه می‌دانستند در حال حاضر همه به این موضوع معترف هستند که ایران بخشی از این راه‌حل است.
این دیپلمات با سابقه کشورمان در بخش دیگری از صحبت‌های خود به حمله روسیه به تروریست‌ها در سوریه اشاره کرد و گفت: برخی می‌گویند که ما در بحث سوریه زیر سایه روس‌ها قرارگرفته‌ایم که من فکر می‌کنم این تصور اشتباهی است و ما زیر سایه روسیه قرار نداریم و نباید چنین اتفاقی هم بیفتد بلکه باید یک سیاست ایرانی که منافع ایران را تعریف می‌کند در مورد سوریه داشته باشیم. نه سیاست آمریکایی، نه سیاست روسی، نه سیاست ترکی همه دنبال منافع خود هستند ما باید منافع ایران را دنبال کنیم.
با ترک‌ها راحت‌تر می‌توانیم به نتیجه برسیم
سبحانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در مورد رابطه ایران و ترکیه و نقش این دو کشور در حل مسائل منطقه نیز تصریح کرد: به نظر می‌رسد با ترک‌ها نسبت به سعودی‌ها راحت‌تر می‌توانیم به نتیجه برسیم؛ چرا که از یک طرف اجرای برجام منافع ترکیه را به خطر نمی‌اندازد و از دیگر سو به نظر می‌رسد که با اتفاقات رخ داده در این کشور، سیاست‌های ترکیه در منطقه به شکل قابل توجهی رو به اصلاح است. البته سیاست‌های ایران نیز اصلاح شده است و نگاه دولت کنونی ایران نیز کاملا متفاوت از قبل است که البته مبنای آن گفت‌وگو است. ایران توانست گفت‌وگو با ۱+۵ را در ارتباط با موضوع هسته‌ای به نتیجه برساند و با توجه به این تجربه می‌تواند وارد گفت‌وگو با کشورهای منطقه نیز شود.
مدیرکل پیشین خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت خارجه با اعتقاد بر این که ترکیه زودتر از عربستان واقعیت‌های منطقه را درک کرده است، گفت: ما می‌توانیم در مورد مسائل منطقه با هم حرف بزنیم البته اختلافاتی بین دو کشور وجود دارد ولی آن‌قدر نیست که نتوانیم سریک میز بنشینیم.
وی با تاکید بر این که باید در مورد سوریه، یمن و عراق با عربستان حرف بزنیم تا به یک چارچوب منطقه‌یی دست پیدا کنیم، ادامه داد: از دیگر سو باید در افکار عمومی جهان عرب و اسلام تصویر ایران را بهبود ببخشیم و تا زمانی که جنگ در سوریه وجود دارد این امر امکان‌پذیر نیست. تبلیغات مداوم و منفی عربستان علیه ایران، این چهره را مخدوش کرده است.
سبحانی در مورد مذاکرات ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس و مطرح شدن چنین پیشنهادی از سوی کشورهایی هم‌چون عمان و قطر و استقبال کویت از این موضوع گفت: این کشورها به واقع خواهان حل مشکل ایران وعربستان هستند، اگر چه در برخی از مواقع به ظاهر با عربستان علیه ایران همراهی می‌کنند ولی به واقع می‌خواهند که مشکلات بین این دو کشور حل شود چرا که این‌ها کشورهایی هستند که اگر مشکلی پیش بیاید بیشتر از همه آن‌ها آسیب می‌بینند و همان‌طور که گفتم این گرایش در کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد که به نحوی تلاش‌ها در راستای حل مشکلات بین ایران و عربستان باشد و با توجه به این که در حال حاضر بحث داغ دموکراسی خواهی و بهار عربی در این کشورها تا حدودی خاموش شده است به نظر می‌رسد آن‌ها با خیال راحت‌تر می‌توانند به موضوع توافق و گفت‌وگو بپردازند و این خواسته در میان کشورهایی که اشاره شد، جدی است.
این دیپلمات با سابقه کشورمان در مورد نقش نهادهای مذهبی هم چون الازهر و تقریب مذاهب در ایجاد هم‌گرایی در منطقه و رفع کدورت‌ها بین کشورها ادامه داد: زمانی که لوله تفنگ حرف اول را می‌زند دیگر جایی برای طرح این گونه مسائل پیدا نمی‌شود. نگاه کنید وقتی بمبی منفجر می‌شود و افراد زیادی جان خود را از دست می‌دهند یک فضای احساسی ایجاد می‌شود و وقتی که القاعده نیز می‌پذیرد این کار را انجام داده است این اختلافات عمیق‌تر می‌شود و جایی برای گفت‌وگو باقی نمی‌ماند. متاسفانه در حال حاضر القاعده به نمادی از اهل سنت در برخی از جاها تبدیل شده و این‌گونه عملکردها، احساساتی منفی در طرف‌های مقابل ایجاد می‌کند و در ادامه آتش احساسات شعله می‌گیرد و اختلافات فرقه‌یی افزایش پیدا می‌کند.
گفتمان حاکم در منطقه، گفتمان فرقه‌یی است
این کارشناس مسائل منطقه با بیان این که گفتمان حاکم در منطقه گفتمان فرقه‌یی است و این راهی را برای بازی کردن نقش از سوی نهادهایی چون الازهر و تقریب مذاهب می‌بندد، گفت: باید فرصتی ایجاد شود که صدای بلند اصلاح‌طلبی و اعتدال طلبی در خاورمیانه مطرح شود. مقدمه چنین فضایی آن است که جنگ در منطقه پایان پیدا کند و آتش‌بس ایجاد شود و در چنین موقعیتی است فرصت گفت‌وگو ایجاد می‌شود.
سبحانی تاکید کرد: تا زمانی که تندروها را مجبور به آتش‌بس نکنیم و تروریست‌ها سر جای خود ننشینند جایی برای این اندیشه‌ها باقی نمی‌ماند.
