اگرچه گفته شده بود که آمار ازدواج کودکان کم شده اما این‌طور نبود چرا‌که آمار ۲۰ هزار نفری ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در سال ۹۳ به ۴۰ هزار و ۴۰۴ نفر رسید. علاوه بر این آمار ازدواج کودکان زیر ۱۴ سال از ۱۰ سال پیش پنهان شده است و بر اساس آماری که مشاور و دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تامین اجتماعی عنوان کرده است، نسبت طلاق کودکان به ازدواج آنها در ۱۰ سال اخیر دو برابر شده است به طوری که هر سال ۱۱۰۰ کودک دختر ۱۴-۱۰ ساله مطلقه می‌شود. «ازدواج زودهنگام کودکان» عنوان آخرین نشست ماهانه انجمن حمایت از حقوق کودکان است که با حضور کارشناسان و فعالان حقوق کودک و وکلا برگزار و با بیان این مطالب، آماری از ازدواج و طلاق کودکان ایران در آن عنوان شد.
ازدواج کودکان؛ استمرار فقر
فرشید یزدانی، مشاور و دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تامین اجتماعی در آغاز گفته‌های خود، ازدواج و طلاق را برای کودکان واژه زشتی برآمده از یک رویکرد سلطه‌محور دانست و گفت: خلل در فرآیند توانمندسازی جامعه‌پذیری مساله دیگری است. «کودک با ازدواج وارد چرخه ای می‌شود که از نظر فردی کودکی و شادی او را از بین می‌برد و این به پیری جسمی، جنسی، روحی و روانی می‌انجامد. از طرفی دیگر جامعه خود را از افراد توانمند محروم می‌کند و خانواده‌ای که کودک او رشد نیافته است دچار نقصان کارکردی می‌شود.
وی افزود: منش‌های خشونت ورزانه، تحکم و تحقیر خیلی صورت می‌گیرد چرا‌که ازدواج کودکان ناشی از رویکرد سلطه‌گرایانه است و با تحکم و تشخیص مصلحتی می‌توان کودکی را به ازدواج واداشت. یادآور می‌شوم که دلیل این تحکم فقر اقتصادی و فرهنگی خانواده‌هاست. به باور من فقر اقتصادی است که فقر فرهنگی را همراه می‌آورد. آمار هم می‌گوید در جایی که توسعه‌یافتگی اقتصادی کمتری رخ داده، ازدواج کودکان بیشتر است.»
این فعال حقوق کودک با بیان اینکه ازدواج کودکان استمرار فقر است و مدام فقر را بازتولید می‌کند، تصریح کرد که به تبع ازدواج زودرس، گسترش ابعاد آسیب‌های اجتماعی رخ می‌دهد که از جمله آن می‌توان به اعتیاد اشاره کرد؛ اعتیاد، طلاق کودکان و…
آمار را سانسور می‌کنند
بر اساس آماری که مشاور و دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تامین اجتماعی عنوان کرد، نسبت طلاق کودکان به ازدواج در ۱۰ سال اخیر دو برابر شده است.
یزدانی به سانسور آمار در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: در سال ۹۰-۸۹ بود که آمار کودکان زیر ۱۰ سال را منتشر کردم که از آمار ثبت احوال استخراج کرده بودم با این حال ثبت احوال تکذیب کرد، هر چند خوشبختانه من همه اطلاعات را ذخیره کرده بودم. از آن سال به بعد آمار ازدواج کودکان زیر ۱۰ سال از آمار رسمی حذف شد و بعد هم آمار ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال را حذف کردند.
این فعال حقوق کودک عنوان کرد: مسوولان این‌طور تصور می‌کنند که باید درد را قایم کرد اما درد عفونتی است که جایی سر باز می‌کند، جامعه را نابود می‌کند و مناسبات اجتماعی را از بین می‌برد. گفتند انتشار این آمار سیاه‌نمایی است در حالی که این واقعی‌نمایی است و سبب می‌شود درد اجتماع را بشناسیم و برای حل آن تلاش کنیم.
ما کجای جهان ایستاده‌ایم
یزدانی با نگاهی به آمار رسمی سال ۸۵ تا شش ماه اول سال ۹۴ گفت: ۹۴۰ هزار کودک ازدواج کرده در آمار از سال ۸۵ ثبت شده است که ۸۹۰ هزار نفر آنان دختر بودند. از آن سال به بعد گفتند آمار ازدواج کودکان کم شده، اما افزایش پیدا کرده چرا‌که ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ سال ۲۰ هزار نفر بود که در سال ۹۳ به ۴۰ هزار و ۴۰۴ نفر رسید.
او افزود: در سال‌های ۹۰-۸۶ سالی ۳۵۰ کودک زیر ۱۰ سال بر اساس «تشخیص مصلحت» ازدواج کرده‌اند، جالب است که در بخشی از این ازدواج‌ها مردان ۷۰ ساله نیز وجود دارند که با دختر زیر ۱۰ سال ازدواج کرده‌اند. این روند برای دختران افزایشی بوده است به طوری که ازدواج ۲۰ هزار دختر کودک در شش ماه اول امسال ثبت شده است و می‌توان پیش‌بینی کرد تا آخر سال به ۴۰ هزار نفر برسد.
به گفته یزدانی در سال ۹۳، ۳۵ درصد کودکان دختر، زیر ۱۹ سال ازدواج کرده‌اند و حدود شش درصد آنان دختران زیر ۱۵ سال بوده‌اند و توزیع استانی آن به این شکل بوده: در استان خراسان رضوی ۷۶۰۰ ازدواج دختران زیر ۱۴ سال در سال ۹۳ ثبت شده است و آذربایجان شرقی و استان فارس در رده‌های بعدی هستند. همچنین در استان خوزستان ازدواج ۴۲ کودک زیر ۱۰ سال ثبت شده است.
کودکان مطلقه
به گفته مشاور و دبیر شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی سازمان تامین اجتماعی در آمار سال ۸۵، ۲۵ هزار کودک مطلقه و همچنین ۳۷ هزار کودک بیوه ثبت شده است.
یزدانی با بیان این آمار گفت: عمده این طلاق‌ها سهم روستاییان بود که نسبت به جمعیت روستایی آمار بالایی است همچنین هر سال ۱۱۰۰ کودک دختر ۱۴-۱۰ ساله مطلقه می‌شوند. این هشداری جدی است و باید تلاش کنیم تا در حوزه حقوق که بخشی از آن به عرف و گفتمان اجتماعی وابسته است تغییر ایجاد کنیم.
کودکانی که مادر می‌شوند
«کودکانی که مادر می‌شوند» عنوان پژوهشی بود که عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در ادامه نشست ارایه و نکاتی را از منظر جامعه‌شناسی بیان کرد. شیرین احمدنیا با استناد به آنچه در کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودکان آورده شده است، کودک را هر فرد زیر ۱۸ سال تعریف کرد و گفت: وقتی افراد جامعه ما زیر ۱۸ سال ازدواج می‌کنند، آنها را کودکانی در نظر می‌گیریم که به مرحله ازدواج رسیده‌اند.
او به مقایسه این امر در کشورهای کمترتوسعه‌یافته و کشورهای توسعه‌یافته‌تر پرداخت و گفت: شاهد این هستیم که در کشورهای کمترتوسعه‌یافته که فرهنگ سنتی بر آن حاکم است افراد قلمرو کودکی را پشت سر می‌گذارند و وارد دوران بزرگسالی می‌شوند. در واقع دوران بلوغ، مرز باریک بین این دو مرحله است. این در حالی است که در کشورهایی شاهد پدیدار شدن مرحله جوانی هستیم که در اینجا آماده پذیرش نقش‌های بزرگسالی می‌شوند.
۷۰۰ میلیون زن در کودکی مادر شده‌اند
مدیر گروه جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت در انجمن حقوق کودکان افزود: در کشورهای در حال توسعه یک نفر از هر سه دختر پیش از رسیدن به ۱۰ سالگی ازدواج می‌کند. این با عرفشان منافاتی ندارد بنابراین با ۷۰۰ میلیون زن در جهان مواجهیم که در کودکی مادر شده‌اند.
او سپس بر اساس آمار اعلام شده از سوی یونیسف، نرخ شیوع ازدواج کودکان را این‌گونه برشمرد: کشور نیجر ۷۸ درصد، جمهوری آفریقای جنوبی ۶۸ درصد، بنگلادش ۶۵ درصد، مالی، سودان، بورکینافاسو، گینه، هند و سایر کشورها در رده‌های پایین‌تر هستند.
ایران: ازدواج ۱۷ درصد دختران زیر ۱۸ سالگی
احمدنیا درباره نرخ شیوع ازدواج کودکان در ایران نیز به دلیل محدودیت در دستیابی به آمار دقیق، به آمار یونیسف استناد کرد و گفت: ۱۷ درصد پیش از ۱۸ سالگی و ۳ درصد پیش از ۱۵ سالگی ازدواج کرده‌اند.
به گفته او این نرخ اگرچه بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران از زمان پیش از انقلاب کاهش پیدا کرده اما قانون و شرع همچنان مجوز وقوع چنین ازدواجی را می‌دهند بنابراین حتی زیر سن ۱۳ و ۱۵ سال هم ازدواج‌هایی رخ می‌دهد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی دلایل ثبت چنین ازدواجی از سوی خانواده‌های ایرانی را این‌طور برشمرد: دختران و پسران در بسیاری از جوامع سنتی مایملک خانواده (پدر) برشمرده می‌شوند، برای آنها تصمیم گرفته می‌شود و تصمیمات پدر هم تحت‌الشعاع عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. همچنین ازدواج استراتژی برای گسترش عرصه امکانات در چارچوب داد و ستد است و نوعی تدبیر اقتصادی به شمار می‌رود، در برخی موارد کودکان(به ویژه دختران) را در ازای منافع می‌فروشند، علاوه بر این ازدواج شیوه‌ای برای حفاظت از دختران برای پیشگیری از درگیر شدن در روابط جنسی نامطلوب به شمار می‌رود.
احمدنیا افزود: اینکه ازدواج نوعی سنت فرهنگی به شمار می‌رود، ترس از عدم ازدواج دختر در سنین بالاتر و نقش‌های جنسیتی است که ارج و قرب دختر و پسر را نابرابر می‌کند. همچنین کاهش هزینه‌ای در شرایط تنگدستی، جنگ، قحطی و اوضاع نامناسب اقتصادی از دلایل دیگری است که ازدواج کودکان را رقم می‌زند.
چرا با ازدواج کودکان مخالفت می‌کنیم
مدیرگروه جامعه شناسی پزشکی و سلامت در انجمن حقوق کودکان در ادامه به «مادری ایمن» از منظر سلامت و بهداشت به چرایی مخالفت با ازدواج کودکان پرداخت و گفت: کسانی که در کودکی مادر می‌شوند آسیب پذیرترند چرا که بدن و روح و روان آنها به رشد لازم نرسیده و در معرض آسیب قرار می‌گیرند و در شرایط بارداری، زایمان و شیردهی، سلامت خود و فرزندشان را به خطر می‌اندازد. همچنین سقط‌های غیر‌عمدی و عمدی که از دلایل مرگ و میر مادران است از تبعات آن به شمار می‌رود. گفتنی است که مشکلات و عوارض زایمان در صدر عامل مرگ و میر دختران گروه سنی ۱۵-۱۰ سال است.وی یادآور شد که دختران ۱۵ تا ۱۹ ساله در کشورهایی با درآمد متوسط و پایین دنیا با اصطلاحی به نام «حاملگی نوجوانان» رو به رو هستند که به حاملگی خارج از رحم منجر می‌شود و با وجود اینکه تصور می‌شود ازدواج این افراد نامشروع است اما واقعیت چیز دیگری است: ۹۰ درصد بارداری نوجوانان در چارچوب ازدواج صورت گرفته است.
ازدواج زودرس؛ نقض حقوق بشر
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ازدواج زودرس را نقض حقوق بشر دانست و گفت: حق فرد برای رضایت کامل و آزادانه در امر ازدواج از حقوقی است که در اعلامیه حقوق بشر نیز به رسمیت شناخته شده است. به علاوه اینکه باید تبعات جسمانی، روانشناختی و عاطفی عمیق را که به فرصت‌های آموزشی و رشد فردی لطمه می‌زند در نظر گرفت.این عضو انجمن حقوق کودک تبعات اقتصادی و اجتماعی ازدواج کودکان را این‌گونه برشمرد: محرومیت دختران از ادامه تحصیل و دستیابی به پایگاه اجتماعی بالاتر، عدم شکوفایی استعدادهای بالقوه ، محرومیت از فرصت اشتغال و کسب درآمد، افزایش فقر و… بر چشم‌انداز زندگی تاثیر می‌گذارد. همچنین جامعه‌ای که در جهت توسعه حرکت می‌کند بخشی از نیروی انسانی خود را با ازدواج زودرس دختران از دست می‌دهد و این خود تبعات بسیار دارد.
